بررسی تطبیقی آیین جوانمردی در ادب فارسی و عربی

جوانمردی و عیاری که آن را «فتوت» نیز ترجمه کرده اند، از پدیده های بسیار مهم تاریخ اجتماعی ایران و سپس کشورهای اطراف آن بوده است و شیوه ای از حیات روحی است که به نظر می رسد ریشه‌های آن در ایران پیش از اسلام پایه‌گذاری شده است. آن‌ها به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که در ادب فارسی «عیاران» و در ادب عربی «صعالیک» نامیده می‌شوند. عیاران، گروهی از جوانمردان بودند که اصول اخلاقی و مبارزاتی ویژه‌ای را برگزیده و جوانمردی را پیشه خود ساخته بودند و صعالیک هم که به‌صورت «الفقیرُ الذی لا مالَ له» تعریف می شوند، افرادی بودند که بهره‌ای از مال و ثروت نداشتند و به‌خاطر فقر و عدم توازن اجتماعی به این جرگه پیوستند. در این پژوهش می‌کوشیم با تکیه بر مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی که شرط تطبیق را صرفاً وجود زمینه های تاثیر و تاثّر نمی داند، به بررسی مقایسه ای این دو گروه در قالب زمینه‌های پیدایش و مضامین اخلاقی و اجتماعی مشترک بپردازیم. به‌نظر می رسد علت اصلی تشکیل هر دو گروه، نبود جامعه عدالت محور و توازن اجتماعی بوده است. مهم‌ترین ویژگی های اخلاقی و اجتماعی مشترک این دو گروه عبارت‌اند از: بخشندگی؛ صبر در برابر سختی‌ها؛ شجاعت؛ جوانمردی؛ حمایت از فقرا؛ داشتن مهارت‌ های جنگی ازجمله تیر‌اندازی؛ نبردهای شبانه و دزدی و راهزنی. این مقاله ضمن اشاره به ویژگی های مشترک اخلاقی و اجتماعی، به بررسی علل پیدایش این دو گروه نیز می‌پردازد.