بررسی تطبیقی زیبایی‌شناسی «ایهام» در بلاغت عربی و فارسی

ایهام یا توریه ، در اصطلاح بلاغت نوعی چند معنایی است که یک لفظ، دست‌کم محتمل دو معنی باشد؛ یکی معنی نزدیک و دیگری دور یا غریب؛ یعنی گوینده، معنی دور را اراده کند اما شنونده گمان کند معنی نزدیک، مورد ‌نظر است. برای ایهام انواع گوناگونی را برشمرده‌اند ازجمله: ایهام مجرد؛ مرشح؛ مبین؛ تناسب؛ تضاد؛ مرکب؛ توکید؛ توالد ضدین؛ ترجمه؛ تبادر و... که هریک جنبه‌ای خاص از زیبایی ادبی و پردازش معنا را در ‌بر‌می‌گیرد. اما آیا ایهام در توسعه و افزایش معنای سخن و تفسیر و تاویل کلام، نقش موثر و مهمی دارد و آیا می‌توان میان «ایهام» و «ابهام» رابطه ساختاری متصور شد؟ در این مقاله می‌کوشیم با توجه به اهمیت این مسیله، فرایند تولید ایهام و کارکردی که در حیطه معنی‌سازی دارد را مورد مطالعه قرار داده و ضمن بررسی ارتباط آن با هنر ابهام، تفاوت‌هایی که در گوناگونی آن از نگاه بلاغت فارسی و عربی وجود دارد را بررسی کنیم.