سندبادنامه: یک داستان در چند متن عربی و فارسی

یکی از متون داستانی فارسی، سندبادنامه ظهیری است. این داستان که مرکب است از یک قصه اصلی و چندین قصه درونه‎ای، در متون عربی و فارسی متعددی روایت شده که عبارتند از: سندبادنامه عامیانه عربی، الف لیله و لیله، طوطی‌نامه نخشبی و جامع‌الحکایات. پرسش‌های این مقاله آن است که چه تفاوت‎هایی در این متون در روایت قصّه اصلی و قصّه‎های درونه‎ای وجود دارد و آیا بررسی این تفاوت‌ها می‌تواند پرتوی بر بعضی ابهامات این داستان به روایت ظهیری بتاباند؟ در پاسخ به این پرسش‌ها، وارد حوزه مطالعات ادب تطبیقی در چارچوب مکتب آمریکایی شده‎ایم، روایت ظهیری مبنا قرار گرفته و روایات دیگر با آن مقایسه گردیده ‌است. نتیجه مقایسه نشان می‌دهد که در داستان اصلی در بعضی روایات، به جزئیات و روابط علّی و معلولی توجه بیشتری شده که با اتکاء به آن‌ها می‌توان برخی ابهامات داستان اصلی به روایت ظهیری را برطرف نمود. و این از اهداف مقایسه و نگارش این مقاله است. داستان‎های درونه‌ای در این متون کاملا مانند هم نیستند. پاره‌ای از داستان‌های درونه‌ای، با تفاوت‌هایی جزیی در همه متون مورد بحث ما مشترک است. پاره‌‌ای دیگر در روایت ظهیری آمده و در روایات دیگر نیامده، برعکس، بعضی داستان‌ها در روایت دیگر آمده و در روایت ظهیری نیست. عواملی که باعث این تفاوت‌‌ها شده اند، متعددند. محل ترجمه یا تالیف در شمار این عوامل است. قوّه تخیّل و خلاقیت مترجم و مولف یا مقصود آن‌‌ها از ترجمه و تالیف از دیگر عواملی است که کمابیش به اختلاف و دگرگونی این روایات دامن زده است.

sindbad-nameh: a story in several arabic and persian versions

sindbadnama of zahiri samarqandi is one of the persian fiction texts composed of one main story and several internal stories. it is narrated in several arabic and persian texts, including folklore arabic sinbadnama, alif  laila and laila (the arabian nights), tutinama (tales of a parrot) of nakhshabi, and jami al-hikayat. the research questions seek to find the differences in these texts in the narration of the main story and internal stories, and whether the examination of these differences can shed light on some of the ambiguities of this story in zahiri’s narration. to answer these questions, we used the american school of comparative literature studies. zahiri’s narration was the main focus and the others were compared with that version. the comparison showed that in the main story, in some narrations, more attention was paid to the details and cause and effect relationships. accordingly, according to zahiri’s narration, some ambiguities of the main story can be resolved. this is one of the goals of comparing and writing this article. the inner stories in these texts were not exactly the same. some of the internal stories were common to all the texts we discussed, with slight differences. some other stories were mentioned in zahiri’s narration and not in other narrations. on the contrary, some stories were mentioned in other narrations and were not in zahiri’s. many factors have caused these differences: the place of translation or compilation and the translator and the author’s imagination, creativity, or intention.