تخیل عرفانی، و محرک‌الگوی «عروج» در عبهرالعاشقینِ روزبهان شیرازی

تصویر درعالم عرفان هویتی متعالی می‌یابد. در همین راستا ژیلبرت دوران gilbert durand ادیب واسطوره شناس فرانسوی، معتقد است تصویر مقدم بر فکر است و هر تعقّلی بر پایه تخیّل زاییده و پرورده می‌شود. در ادبیات عرفانی، تصاویر حقیقی و حاصل »تخیّل فعال « و زائیده عالم مثال‌اند. در این مقاله، نگاه تحلیلی به صور خیال در عبهرالعاشقین، اثر روزبهان بقلی شیرازی، با رویکرد »الگوشناسی تخیل « ژیلبرت دوران، و در سایه نظرات هستی‌شناختی سهروردی پیرامون عالم مثال، شناختی جدید از برخی مفاهیم نزد عارف مذکور بدست داده است: نشان داده‌ایم چگونه در عبهرالعاشقین، محرک‌الگوهایی همچون »عروج « در قالب نمادهایی آمده‌اند که در آن‌ها ترس از زمانِ‌ ماندگی‌ تلطیف شده، و »محرکه‌های وضعیتیِ « تخیل جای خود را به »محرکه‌های حرکت رو به پایین « و یا »ریتم‌دار « داده‌اند، بگونه‌ای که ترس از مرگ در فنائی عاشقانه پنهان گردیده، و یا اصولاً از ترس خالی شده است. رژیم روزانه تخیل با ارزشگذاری مثبت به سمت رژیم شبانه تخیل گذر کرده و ساختار دوقطبی آن به ساختاری ترکیبی رسیده است و اینچنین دوگانگی وجودی عروج انسانی، از عالم ماده به عالم ماورایی با حسی از خوف (ترس از گذر زمان) و رجاء (آرامش مهار زمان) آمیخته شده است.

Active Imagination, and symbol of “Ascension” in Abhar-al-Asheshqin, The Work of Roozbehan Baqli Shirazi

The mystical literature is full of symbols, archetypes and schemes (symbol motors). The French philosopher and writer, Gilbert Durand believes that image is prior to reason, and, basically, all reasoning is based on imagination. In mystical literature, imagination and reason together create true images on the transcendental level. This is the active imagination generated in ldquo;Mundus imaginalis rdquo;. Through an analytical look at the images in AbharalAsheshqin, the work of Roozbehan Baqli Shirazi, we have acquired a new cognition of his imaginative world; and via Gilbert Durand lsquo;s ldquo;modeling of imagination , we have decoded the images received in the mystic mind of Roozbehan. For example, we have shown how the schemes of ascending, through symbols such as a ldquo;Bird rdquo; or a ldquo;Ladder rdquo;, soften the images of fear of mortality. Also the positional schemes of imagination have replaced themselves with downward schemes or rhythmic schemes . So in Roozbehan rsquo;s imagination, the fear of death is either hidden within a romantic fate, or death is essentially devoid of fear. This is accomplished by passing from diurnal imagination, with a positive evaluation, toward nocturne imagination, or again, from a bipolar structure of imagination to a hybrid one.