بررسی تطبیقی کارکرد شطرنج در شعر شاعران دوره عباسی و شاعران فارسی مکتب عراقی و آذربایجانی

بازی شطرنج از موتیف‌های پرکاربرد و مورد توجه شاعران بوده است. این بازی به طرق مختلف در ادبیات عربی و فارسی تجلّی یافته؛ تا جایی که به خاطر کارکردهای گوناگونش، می‌توان از آن به عنوان یک موتیف و کهن‌الگوی مضمون‌آفرین در این دو ادبیات یاد کرد. این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر مکتب آمریکایی ادبیات‌ تطبیقی، به بررسی مقایسه‌ای کاربرد شطرنج در شعر شاعران تازی و پارسی می‌پردازد.برخی از نتایج بدست آمده نشان می‌دهد که نماد شطرنج دلالت‌های متفاوت؛ اما مشترکی در اشعار عربی و فارسی دارد. این کارکردها عبارتند از: بیان پیچیدگی‌ها و تحولات دنیوی، سرنوشت و تقدیر، سرگرمی و بی‌توجهی به مشکلات و مسائل دشوار جامعه، کارکرد حماسی یا کاربرد آن برای توصیف و تجسم صحنه‌ی جنگ وکارزار. همچنین برای نشان‌دادن برخورداری از هوش، ذکاوت و تدبیر در زندگی به کار می‌رود. کارکرد جامعه شناختی وروانکاوی نیز از دیگر اهداف به کارگیری این بازی می‌باشد. در مجموع می‌توان گفت شطرنج، قبل ازسقوط بغداد(656ه) بیشتر نمادِ ذکاوت بوده و کارکرد حماسی داشته است، اما بعد از حمله‌ی ویرانگر مغول، در شعر شاعران مکتب عراقی و دوره‌ی انحطاط، جنبه‌های جامعه شناختی آن برجسته تر شده و بر متزلزل بودن جایگاه اجتماعی افراد دلالت می کند.

Comparative The function of chess in the poetry of the Abbasid poets and Persian poets of the Iraqi and Azerbaijani schools

Abstract One of the topics that have been very much considered by the poets, itchr('39')s a chess game. This game is from the themes seen in Arabic poetry, especially poetry of the Abbasid poets and Persian poets of the Iraqi and Azerbaijani style. Due to the prevalence of chess in various literary periods and the kingchr('39')s interest in it, the poets have been able to reveal their thoughts and emotions and the theme of their minds through the symbolic use of chess and vertebras. The purpose of this study is to compare the poetry of the Arab poets of the Abbasid period and the poets of the Iraqi and Azerbaijani style of Persian literature. The research method is descriptiveanalytical in order to find out the chess phenomena in the poems of these two periods. The results of this research show that the symbol of chess has different meanings in Arabic and Persian poems. It can be said that the common themes of chess in the poems of the Arab poets of the Abbasid period and the style of Iraqi and Azerbaijani is that Iranian and Arab poets in some of their poems have likened the chessboard to worldly life due to the instability of its vertebrate on the chess board. And they consider chess as a tool for entertainment and a tool for polishing and defining mind or intellect. They also explain the scene of war and destiny and having a wisdom in life by interpreting the game.