منع سوءاستفاده از حق حاکمیت در نهج‌البلاغه

در طول تاریخ بشریّت مقابله با سوءاستفاده از حق حاکمیت اساسی‌ترین دغدغۀ آزادی‌خواهان جهان بوده است. در نظام حقوقی اسلام که مبتنی بر آموزه‌های وحیانی و سیره معصومان علیهم‌السلام است راهکارهای نظری و عملی برای کنترل قدرت حاکمان تبیین گردیده است. پژوهش حاضر به شیوۀ توصیفی تحلیلی و با تکیه بر متن خطبه‌ها و نامه‌های امام علی(ع)، به بررسی سیرۀ علمی و عملی آن حضرت در برخورد با مسئلۀ سوء استفاده از حق حاکمیت پرداخته و به این نتیجه رسیده است که در نظام حقوقی اسلام حق مطلق وجود ندارد و سوء استفاده از آن نیز ممنوع است. حضرت علی(ع) برای مقابله با سوء استفاده از دو شیوۀ پیشگیری و برخورد مقتدرانه استفاده نموده است. در شیوۀ پیشگیری، کارگزارانش را از گرایش به زندگی تجملاتی و از هم‌نشینی با مرفّهان بی‌درد بر حذر می دارند و با گماشتن ناظران مخفی، بر اعمال آنان نظارت می کنند و منحرفان و خطاکاران را به مسیر اعتدال رهنمون می سازند. رعایت حقوق همه مردم اعم از مسلمان و غیرمسلمان را لازم می دانند و حتی صاحبان قدرت را به رعایت حق حیوانات نیز سفارش نموده اند. عزل، حکم به جبران خسارت و اعمال مجازات اسلامی شیوه‌های برخورد آن حضرت با سوء استفاده‌کنندگان بوده است.