نقد و بررسی تفسیر شارحان نهج‌البلاغه از عبارت «هَیْهَاتَ عِلْمٌ مَخْزُونٌ» خطبه 149

علم امام نسبت به وقایعی که در آینده اتفاق می‌افتد، مورد بررسی و دیدگاه‌های مختلف قرار گرفته است. اگر گفته شود امام اطلاعی ندارد، چگونه ممکن است چنین فردی پیشوایی امت را پذیرفته و طبق ادعای شیعه همه مسلمانان بر اساس حدیث ثقلین باید از ایشان پیروی کنند؛ و اگر گفته شود امام اطلاع از آینده و حوادث آن را دارد، پس چرا نمی‌تواند از مرگ خویش و شهادتش جلوگیری نماید؟ درحالی‌که در خطبه‌های مختلف از حوادث آینده خبر داده است و به‌صراحت اعلام می‌نماید، قبل از این‌که مرا از دست دهید از من بپرسید، در خطبه 149 که پس از ضربت خوردن، از آن حضرت نقل‌شده است چنین دانشی را نفی می‌کند، از این‌رو در میان شارحان نهج‌البلاغه دو دیدگاه مختلف در نفی و اثبات علم آن حضرت به کیفیت شهادت خویش مطرح‌شده است. در این مقاله تلاش شده با روش استنادی تحلیلی ضمن پذیرش علم علی (ع) به همه امور از جمله جزئیات شهادت، توجیهات مختلف درباره عبارت "کَمْ اَطْرَدْتُ الْاَیَّامَ اَبْحَثُهَا عَنْ مَکْنُونِ هَذَا الْاَمْرِ فَاَبَى اللَّهُ اِلَّا اِخْفَاءَهُ هَیْهَاتَ عِلْمٌ مَخْزُونٌ" را مطرح و ضمن نقد هر یک از آن‌ها به این نتیجه برسیم که بایستی پاسخ دیگری را جستجو کرد. امام چون الگوی مسلمانان است باید همچون ایشان عمل کند و چون عموم مسلمانان نسبت به آینده علم ندارند و از حوادثی که اتفاق می‌افتد باخبر نیستند، او نیز بایستی رفتار عادی داشته باشد؛ اما نکته‌ی مهم اینجا است که آنچه امام انجام می‌دهد با علم او نیز مطابقت پیدا می‌کند. بر این اساس باید این تعبیر آن حضرت را برای عموم مردم دانست که هر چه تلاش کنند تا از زمان مرگ و مکان آن اطلاع یابند، بی‌فایده باشد.

Reviewing the interpretation of commentators regarding the Nahj alBalagha phrase: ‘Alas! It is a treasured knowledge.’

Imam’s knowledge of events to happen in the future has been explored from various perspectives. If it is said that the Imam is not informed (does not have knowledge), then how can such a person accept the leadership of the Umma, and why do all Muslims have to follow him according to Shii claims based on Hadith alThaqalayn (Hadith of the Two Weighty Things)? And, if it is said that the Imam (is informed) knows about the future and its events, then why can he not prevent his own death and martyrdom? In various sermons, the Imam informs about future events and declares and encourages the people explicitly to ask him questions before they lose him. However, in sermon 149 – narrated after he had been stabbed fatally – the Imam denies possessing such knowledge. Therefore, two different views have been suggested among Nahj alBalagha commentators with regard to the rejection and confirmation of the Imam’s knowledge about his own martyrdom. Based on a referential, analytical methodology, the present paper accepts the knowledge of Imam Ali (AS) in all matters including the details of his own martyrdom; in addition, various justifications are provided about the phrase ‘How many days did I spend in searching for the secret of this matter, but Allah did not allow save its concealment. Alas! It is a treasured knowledge…’ Then, every one of these explanations is reviewed and criticized to conclude that another answer must be sought. Since the Imam is the model for the Muslims, he must behave as they do; and because the Muslims generally do not have knowledge of the future and are not aware of the events to happen, the Imam similarly has to act in an ordinary manner. But the important point here is that what the Imam does is compatible with his knowledge. Therefore, the phrase under study should be considered as addressing the ordinary people generally; as they struggle to get informed about the time and the place of their death, but in vein.