نقد و بررسی تصاویر تجسمی قرآن کریم در نهج‌البلاغه

تجسم‌گرایی یکی از زیر شاخه های اصلی هنجارگریزی معنایی است. این نوع از هنجارگریزی به بررسی شاخصه ها و عناصر زیبایی شناسانه در متون ادبی می پردازد و ارتباط ناگسستنی با علم بلاغت و آرایه های ادبی به کار رفته در آن دارد. تجسم گرایی عمدتاً برای بیان مفاهیم مجرد و عقلی به کار می رود تا با به تصویر کشیدن این دسته از مفاهیم در قالب صورت های مجسم، حسی و ملموس زمینه ساز پویایی و تحرک تصاویر در متون ادبی گردد. تجسم‌گرایی به زیر شاخه‌های فرعی دیگری همچون جاندارپنداری، سیال‌پنداری و جسم‌پنداری تقسیم می‌شود که با توجه به ماهیت و ویژگی‌های هر یک از آنها، کارکردشان در متون مختلف از بسامد متفاوتی برخوردار است. نهج البلاغه در ابعاد متعدد خود، چه از نظر صورت و چه از لحاظ محتوا و مضمون پیوند مستحکمی با قرآن کریم دارد؛ از این رو نوع بیان حضرت در بازگو کردن مفاهیم معرفتی و یا اندیشه های شخصی ایشان، انعکاسی از بیان ادیبانه و هنرمندانه­ی قرآن کریم است؛ به همین جهت بسیاری از تصاویر ادبی قرآن در متن نهج البلاغه نمود بارزی یافته است. حضرت علی(ع) در بیان ادیبانه خود، تا آن جا پیش می رود که پیوستگی و درهم تنیدگی کلام ایشان با کلام وحی یکی می شود و این درهم تنیدگی به گونه ای است که متن و بینامتن در کلام حضرت یک هویت واحد می یابد. آن چه در این مقاله بدان پرداخته می شود، بررسی تصاویر تجسمی قرآن کریم در نهج البلاغه از منظر روابط هنجارگریزی معنایی است. بر این اساس در پژوهش حاضر، کارکرد تصاویر تجـسمی قرآن که در قـالب صورت های انـسان پنداری، حیوان پنداری، جسم پنداری و ... نمود می­یابد، در نهج البلاغه بررسی و ارزیابی می گردد تا چگونگی کارکرد هر یک از انواع یاد شده در بافت کلام حضرت(ع) تحلیل و تبیین شود. نتایج پژوهش نشان می دهد که از میان تصاویر تجسمی، جاندارپنداری در نهج البلاغه نسبت به سایر انواع تجسم گرایی از بسامد بالاتری برخوردار باشد.

The Analysis and Evaluation of the QuranicVisual Images in Nahj-al-Balaghe

As one of the subbranches of the semantic deviation, visualization tries to examine the aesthetic features and elements of literary texts, and has an inextricable relation with rhetoric and the literary figures of those texts. As a way to express the abstract and the mental concepts, visualization tries to portray these concepts as the concert and tangible images in literary texts to make them appear dynamic and alive. Concerning different dimensions, either its form or content, NahjalBalaghe has got a tight connection with the Quran. It means that Imam Ali(AS) has taken into account the aesthetic and the elevated language of the Quran to express his own thoughts and his epistemological concepts. It is why much of the Quranic literary images have been overtly reflected in NahjalBalaghe. In his elevated use of speech, Imam Ali goes so far as his coherent and interwoven speech becomes identical with divine speech so that in his speech the texts and the intertexts become identical. This paper aims to study the Quranic visual images in NahjalBalaghe in the light of the semantic relations of deviation. In this sense, the Quranic visual images that are portrayed in the forms of anthropomorphism, animism and physicality, are analysed and evaluated in NahjalBalaghe to show that how these kinds of visualization become functional in the context of Imam Ali’s speech. It seems that animism in comparison to other kinds of visualization has got a higher frequency.