مبانی جغرافیای سیاسی از دیدگاه اسلام با تاکید بر نهج‌البلاغه

نهج‌البلاغه پس از قرآن کریم و سیره سیاسی پیامبر اکرم (ص)، بنیان‌گذار فلسفه سیاسی اسلام است که راهبردهای روشنگرانه‌ای در زمینه سیاست و حکومت ارایه نموده است. حضرت علی (ع) در بسیاری از خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌های این کتاب، علاوه‌بر روشن ساختن نوع معرفت‌شناسی، هستی‌شناسی و رویکرد فلسفی خود به جهان، به موضوع نحوه سیاست و مدیریت جامعه و سرزمین از ابعاد مختلف می‌پردازد. از آنجا که هر نظام سیاسی در جهان دارای چارچوبی ایدیولوژیک است، لذا ایدیولوژی‌ها نقشی مهم در شیوه‌ی سازماندهی سیاسی فضا به عنوان مهم‌ترین وظیفه جغرافیای سیاسی دارند. پژوهش حاضر که به روش توصیفی تحلیلی انجام‌گرفته است، به دنبال شناسایی ریشه‌های جغرافیای سیاسی در نهج‌البلاغه بوده و در پی ترسیم چارچوب جغرافیای سیاسی از دیدگاه امام علی (ع) است. به علت گستره وسیع موضوعات در جغرافیای سیاسی، این پژوهش به چهار موضوع که بیشتر جنبه بنیادین دارد می‌پردازد. به عبارت دقیق‌تر، نوع رویکرد فلسفی و هستی‌شناسانه حضرت به جهان (جغرافیای طبیعی و جغرافیای انسانی)، چگونگی ساختار معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی از نگاه امیرالمومنین، الگوی مطلوب حکومتی موردنظر اسلام و همچنین نگاه حضرت به مفاهیم اساسی جغرافیای سیاسی همچون سازماندهی سیاسی فضا، ملت، قلمرو، مشروعیت و... می‌پردازد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد رویکرد فلسفی حضرت علی (ع) ریالیستی، غالب تبیین‌های حضرت از نوع علّی و همین‌طور غایی و نوع ساختار حکومتی مدنظر اسلام و به‌تبع آن امیرالمومنین (ع)، بسیط غیرمتمرکز است.