تاثیر خانواده، محیط و اراده در شکل گیری شخصیت انسان از منظر امام علی(ع)

یکی از مهم ترین مباحث مطرح شده در حوزه های معرفتی، شناخت شخصیت انسان می باشد. شخصیت، تبلور هماهنگ مجموع عناصر و فعالیت هـای درونی می باشد که مدیریت اصول بنیادین جهان درونی را در دست دارد. به همین علت انسان در میان پدیده های هستی در بالاترین جایگاه قرار دارد، او از خاک آفریده شده و دارای نیروی عقل و معجونی از نیروهای متضاد، اخلاط مختلف و احساسات متفاوت می باشد که شخصیت او را شکل می دهد. تحقق کمال و رسیدن به هر مرتبه از رشد شخصیت و نیز جلوگیری از هرگونه انحطاط و سقوط، در گرو شناخت عوامل رشددهنده آن می باشد. یکی از مهم ترین منابعِ شخصیت شناسی، سخنان گهربار امیرالمومنین علی(ع) می باشد. حضرت شخصیت انسان را متشکل از دو بخش عقل و شهوت می داند که سعادت و شقاوت انسان بستگی به نوع استفاده از این دو بخش دارد. ایشان عوامل موثر در ایجاد شخصیت را سه عامل خانواده (که شامل وراثت و تربیت می باشد)، محیط (محیط همسالان، محیط اجتماعی و محیط جغرافیایی) و اراده معرفی می نمایند. این سه عامل هر کدام به صورت اقتضا بر چگونگی شخصیت فرد تاثیر دارند و هیچ کدام علت تامه ای برای رشد شخصیت محسوب نمی شوند. نخستین و بیشترین تاثیر را خانواده که متشکل از پدر و مادر می باشد بر شخصیت می گذارد؛ ابتدا خانواده به ساماندهی شاکله تربیتی انسان می پردازد. عامل انتقال فرهنگ، تمدن، ادب و سنن است و اهمیت آن همیشگی است و برای دوام و بقای جامعه و تمدن و فرهنگ، راهی جز آن وجود ندارد. این تاثیرات به صورت وراثتی (از طریق ژن ها) و تربیتی (از طریق شکوفا کردن استعداد های بالقوه فرد) اعمال می شوند. مهمترین تاثیر را هم اراده و اختیار خود فرد در تشکیل شخصیت او دارد. زیرا یکی از مهم ترین مولفه های کرامت انسانی آزادی مشروع انسان ها است. منظور از آزادی شخصی نیز همین می باشد که آدمی اراده و اختیار سرنوشت خود را داشته باشد.شناخت این عوامل و میزان تاثیرگذاری هر کدام را می توان نوعی خودشناسی محسوب کرد. این نوع خودشناسی کمک شایانی در جلوگیری از بروز نابسامانی های شخصیتی و اختلالات روانی می کند.