استعا ره های جهتی نهج البلاغه از بعد شناختی

یکی از مهم ترین پدیده های مورد بررسی در رویکرد های نوین زبان شناسی، صنعت استعـاره است که بر پـایـه ی دیدگاه های تازه، نه تنها ابزاری زیبایی شناسی بلکه به عنوان ابزاری فرا زبانی که نظام مفهومی انسان را شکل و به اندیشه، رفتار و زبان او جهت می دهد، شناخته می شود. بر این اساس، استعاره بخش گسترده ای از ارتباط های گفتاری ما را تشکیل می دهد به گونه ای که نمود آن را در زندگی روزمره و تجارب خویش می توانیم ببینیم. استعاره های جهتی با بخشیدن جهت های مکانی به مفاهیم، میان آن ها پیوند ایجاد می کنند؛ این جهت های مکانی از یک سو ریشه در تجربیات ما دارند و از دیگر سو، به نظام مفهومی ما، هارمونی و زیبایی می بخشند. با بررسی استعاره های جهتی بالا و پایین، درون و بیرون، مرکزی و حاشیه ای، روشن می شود که نقش اندیشه ی انسان در ترسیم یک نوع فضای هندسی در این گونه استعاره ها، پُر رنگ است. زبان به کار رفته در متون دینی به علت سر و کار داشتن زیاد با مفاهیم انتزاعی، حوزه ی مناسبی را برای بــررسی گونه های استعاره فراهم می کند؛ اگرچه زبان، جامعه و دوره ای که نهج البلاغه در آن آفریده شده و تا چند سده پس از آن، بیشتر مجال ظهور تشبیه بوده است تا استعاره. در جستار پیش رو پس از تعریف استعاره و بر شمردن مهم ترین تفاوت های دو نگاه سنتی و نوین به این آرایه، به بررسی بعد جهتیِ برخی از استعاره های شناختی نهج البلاغه پرداخته شده است. در استعاره های نهج البلاغه معمولاً جهت های مرکز، درون و بالا نسبت به جهت های حاشیه ای، بیرون و پایین، اندیشه یا ارزش برتری را آینگی می کنند. این نوع نگاه به استعاره های نهج البلاغه ما را در شناخت بهتر هدف گوینده و ایده ی فکری او، نوع مخاطب، موقعیت ایراد سخن و سازگاری یا نا سازگاری موسیقایی عبارت استعاری با مدلول آن و... یاری می رساند.