گفتمان‌کاوی نامه‌های امام علی(ع) به معاویه بر اساس رویکرد وندایک

تحلیل گفتمان انتقادی (تگفا) یکی از رویکردهای جدید تحلیل گفتمان است که بر اساس آن عوامل فرازبانی همچون قدرت، تاریخ و ایدئولوژی مورد بررسی قرار می‌گیرد. این رویکرد در نیمه‌دوم قرن بیستم به همت برخی از اندیشمندان و نظریه‌پردازان علم زبان‌شناسی شکل گرفت. تئون وندایک از جمله افراد برجسته و از پیشگامان مطالعه و پژوهش در زمینه تگفاست. به عقیده او ایدئولوژی در گفتمان می‌تواند از طریق راهکارهایی به نام مربع ایدئولوژیکی بازنمایی شود که مبنای این راهکارها، وجود تقابل‌های دوگانه میان گروه خودی و غیرخودی است. گفتمان امام علی(ع) در نامه‌هایش خطاب به معاویه از چنین ویژگی برخوردار است که می‌توان آن را بر اساس رویکرد ون‌دایک و با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی مورد کاوش قرار داد. این پژوهش از آن جهت حائز اهمیت است که در آن ایدئولوژی دو تفکر متقابل در تاریخ اسلام، از طریق روش تگفا برای مخاطب تشریح می‌گردد. یافته‌ها بیانگر آن است که ایدئولوژی امام علی (ع) و معاویه منجر به قطب‌بندی میان دو گروه و به‌ عبارت‌ دیگر تقابل «ما» و «آن‌ها» گردیده است این در حالی است که با تبیین  وجوه اختلاف دو گروه در هویت، اعضاء و اعمال جایگاه گروه خودی (ما) اعتلا و جایگاه گروه غیر خودی (آن‌ها) تنزل یافته است. علاوه بر این شرافت نسب، خلوص، ایمان به خدا، معاشرت با نیکان و شجاعت به عنوان مهمترین نکات مثبت «ما» و نفاق، کفر، معاشرت با بدان و پیروی از شیطان به عنوان مهمترین نکات منفی «آن‌ها» در گفتمان امام علی(ع) بازنمایی گردیده است. همچنین به نظر می‌رسد که ایدئولوژی امام علی (ع) یعنی «اعتقاد راستین به دین اسلام» و ایدئولوژی معاویه یعنی«انحراف از دین اسلام» در نتیجه تقابل آن دو متجلی شده است.

discourse study of written letters of imam ali (as) to mu’awiyah based on van dijk approach

discourse analysis is an interdisciplinary study trend that emerged in 1960- 70s following extensive scientific-epistemological changes in fields such as anthropology, ethnography, sociology, cognitive and social psychology, linguistics, semiotics, etc. this trend of study, which examines the language patterns within the text and the relationship between the language and the social and cultural contexts of the text, was applied in 1952 in an article by the famous english linguist zellig harris for the first time. then, it found its way in linguistics with three approaches, namely structural discourse analysis, functional discourse analysis and critical discourse analysis. among the three mentioned approaches, critical discourse analysis (cda)analyzes meta-language factors such as power, history and ideology. this approach was formed in the second half of the 20th century following the efforts of some linguistic scholars and theorists. teun van dijk is one of the prominent pioneers of study and research in cda. according to him, ideology in the discourse can be represented through strategies called ideological square, which is based on bilateral contrasts between ingroup and outgroup. imam ali’s letters to muawiyah can be analyzed by a descriptiveanalyticalmethod based on van dijk’s ideological square as his discourse aligns with this approach. this research is important in terms of the fac that the ideology of twoopposing thoughts during the history of islam is elaborated to the audience through cda. the findings indicate that the ideology of imam ali and muawiyah has led to polarization between the two groups, i.e. the contrast between us and them. in explaining the differences between the two groups in identity, members and actions, the status of the ingroup (us) has been raised and the status of the outgroup (them) has been degraded. in addition, the nobility of ancestors, purity, believe in god, relation with goods and courage as the most important positive points of us and hypocrisy, disbelief, relation with evils and following the devil as the most important negative points of them are represented in imam's discourse. furthermore,it seems that true belief in the religion of islam versus deviation from the religion of islam are ideologies that can be achieved as a result of the contrast between ali and mu'awiyah.