درنگی تاریخی بر نامۀ 77 نهج البلاغه

از عبارات پراستناد و مشهور نهج‌البلاغه عباراتی است که به عنوان نامۀ هفتاد و هفتم شناخته می‌شود. بر پایۀ گزارش‌های تاریخی، این متن که خطابش متوجه ابن‌عباس است، باید توصیه‌ای شفاهی باشد که امام علی(ع) در زمان اعزام او برای گفت‌وگو با خوارج مطرح کرده اند. دو توصیۀ اصلی در این متن عبارت‌اند از عدم استناد به قرآن و نیز به‌کارگیری سنت. توجه به ظواهر قرآن و کم توجهی به احادیث، از ویژگی‌های خوارجی بود که از میان قاریان قرآن برآمدند. پژوهش حاضر با هدف اعتبارسنجی این متن به روش نقد درونی و مقایسه با داده‌های تاریخی سامان یافته است. گزارش‌های متعدد باقیمانده از مناظرات امیرالمومنین(ع) و اصحابش با خوارج نهروان، صحت نقل مذکور در نهج‌البلاغه را با چالش مواجه می‌کند. افزون بر تردید موجود در انتساب و استناد این متن، نتایج حاکی از آن است که این شواهد تاریخی نه تنها مویدی بر رعایت توصیه‌های مذکور از سوی حضرت علی(ع) و اصحاب ایشان نیست، بلکه از نمونه‌های مهم مناظرات قرآنی در صدر اسلام به‌شمار می‌رود.

A Historical Reflection on letter 77 of Nahj al-Balagha

One of the most cited and famous expressions of Nahj alBalagha is the phrase which is known as the seventyseventh letter. According to historical reports, this text, which is addressed to Ibn Abbas, must be an oral advice given by Imam Ali (as) when he was sent to talk to the Kharijites. The two main recommendations in this text are not to cite the Qur’an and to use tradition. Attention to the appearances of the Qur’an and little attention to the hadiths were among the characteristics of the Kharijites who emerged from among the readers of the Qur’an. Numerous surviving accounts of the debates of Amir alMu’minin and his companions with the Kharijites will challenge the accuracy of the narration mentioned in Nahj alBalagha. In addition to the doubts in the attribution and citation of this text, the results indicate that this historical evidence not only does not confirm the observance of the above recommendations by Imam Ali (as) and his companions, but also it is an important example of Qur’anic debates in the early years of Islam.