تحلیل شناختی اقسام طرحواره‌های تصوّری امثال در نهج‌البلاغه

تنوّع مثل‌ها و مثل‌واره‌های نهج‌البلاغه در کنار کارکردهای دینی، تربیتی و اخلاقی، از منظر زبان‌شناسی شناختی اهمیتی برجسته دارد. اثربخشی این گونه‌های ادبی، در رسایی مضمون، آفرینش تصویر و برجسته‌سازی معنا، آشکار بوده و هویت فکری و فرهنگی آن روزگار را به نمایش می‌گذارد. الگوهای سازنده بسیاری از این امثال، جایگاهی مفهومی در اندیشه داشته و براساس طرحواره­ها و فضاهای ذهنی شکل یافته‌اند. در پژوهش حاضر طرحواره‌های تصوّری امثال در نهج‌البلاغه، با تکیه بر الگوی ایوانز و گرین، مورد تحلیل قرار گرفت. معیار گزینش این امثال، مبتنی بر کتاب «الامثال و الحکم المستخرجه من نهج‌البلاغه» غروی بوده است. یافته‌های جستار حاضر حاکی از توصیف ملموس و حسی بسیاری از مفاهیم ذهنی و انتزاعی در برابر ذهن ساده عرب آن دوره بوده است. مصادیق فراوانی از طرحواره‌های فضا، نیرو، ظرف‌بودگی، توازن، جابجایی، و غیره، برای مفهوم‌سازی پدیده‌های مجرد به‌کاررفته است که در این میان طرحواره ظرف‌بودگی، فراوانی قابل‌توجهی نسبت به دیگر اقسام دارد. در این امثال، رابطه مستقیمی بین بسامد طرحواره‌های تصوری و میزان کاربرد اسامی حیوانات، عناصر طبیعت و فعالیت انسانی و اعضای بدن انسان، وجود دارد که موجب ارتباط موثرتر و درک بیش‌تر مفاهیم مجرد گشته است.

A cognitive analysis of various imaginary schemas of proverbs in Nahj al-Balaghah

The variety of parables and parablelike stories of Nahj alBalaghah is of great significance from a stylistic and linguistic point of view, along with the religious, educational and moral functions such stories serve. The effectiveness of these literary genres is evident in their richness of themes, creating images, highlighting meaning, and showing the cultural and intellectual identity of the time. These seemingly short and independent phrases are semantically related to the other elements of the text, whose literary and cultural meaning could be analyzed through cognitive semantics. The present study applies a cognitive analysis of the types of imaginary schemas of these concise expressions in NahjalBalaghah. To fulfill this aim, the selected proverbs were analyzed based on the model presented by Evans and Hans. The results indicate the existence of schemas of space, force, containment, balance, and locomotion, among which the schemas of space and containment were significantly frequent. There is a direct relationship between the frequency of imaginary schemas and the rate of animal names, elements of nature, human activity, and human organs in these parables. Addition of space and locomotion to these abstract phenomena leads to more effective communication and greater understanding of such concepts.