جستاری بر حسن و قبح عقلی از دیدگاه نهج‎‌البلاغه

حسن و قبح از جمله موضوعات مهم دانش کلام اسلامی است که نتایج مختلفی در حوزه‌ها و شاخه‌هایی چون اخلاق و عقاید دارد. اشاعره حسن و قبح را شرعی و محصول احکام می‌دانند و معتزله و شیعه آن را از احکام عقل و مقدّم بر شرع دانسته‌اند. طبق دیدگاه دسته دوم، حسن و قبح احکام، تابع مصالح و مفاسد آن‌هاست. حکم حَسَن تابع مصلحت و حکم قبیح دارای مفسده است. البته به جهت محدودیت های عقل آدمی، یافتن مصالح و مفاسدِ پشتیبان و یا حسن و قبح احکام، صرفا برای برخی احکام محقق می‌شود نه به‌صورت قاعده کلی. پژوهش حاضر با رویکردی تحلیلیتوصیفی مبتنی بر روشی کتابخانه ای در پی تحقیق پیرامون نگرش نهج‌البلاغه به مسئله حُسن و قبح و پاسخ به این سوال است که آیا می‌توان از آن بر نظریه حسن و قبح اقامه دلیل نمود؟ در پاسخ به پرسش محوری پژوهش ممکن است برخی ادعا کنند که این کتاب دغدغه مساله حسن و قبح را نداشته و اشاره‌ای به این اصل ندارد. حال آنکه از برخی تعابیر آن می‌توان بر اثبات و تایید مدعای این اصل مهم کلامی بهره گرفت. از این رو، به کمک نگرش نهج‌البلاغه به مسئله فطرت، نقش و جایگاه عقل و همچنین گوشه هایی از بیانات امام (ع) می‌توان پاسخ پرسش پژوهش را یافت؛ با توجه به این نکته که عقلی بودن حسن و قبح، وجدانی است. اقامه دلایل و شواهد نقلی بر آن بیشتر جنبه تنبیهی و برطرف‌کنندگی غبار غفلت از آن دارد.

Nahj ol Balagheh Approach to Basics of Goodness and Badness

Goodness and badness are one of most important subjects of the Islamic theology that have different results in areas and branches such as ethics and beliefs. The Ash’arites consider goodness and badness as the religious and product of Shari’a rules, and the Mu’tazilites and Shiites consider it as one of the rules of reason and prior to Shari’a. According to the second category, goodness and badness of rulings are subject to their interests and corruptions. The verdict of goodness is subject to expediency and the verdict of badness is corrupt. Of course, due to the limitations of human intellect, finding supporting materials and corruptions or the good and bad of rulings is achieved only for some rulings and not as a general rule. The present study, with an analyticaldescriptive approach based on a library method, seeks to investigate the attitude of Nahj alBalaghah to the issue of goodness and badness and answer the question whether it can be used as a reason for the theory of goodness and badness? In answer to the central question of the research, some may claim that this book is not concerned with the issue of goodness and badness and does not refer to this principle. However, some of its interpretations can be used to prove and confirm the claim of this important theological principle. Therefore, with the help of Nahj alBalaghah’s attitude to the issue of nature, the role and position of reason, as well as parts of Imam’s (as) statements, the answer to the research question can be found; Given that the rationality of goodness and badness is a conscience. Presenting narrated reasons and evidences on it is mostly punitive and negligent.