تحلیل محتوای قیاسی رابطۀ دینداری و عدالت اجتماعی در نهج‌البلاغه

پرسش مقاله حاضر این است که کدام نوع دینداری و عدالت اجتماعی در نهج‌البلاغه به‌عنوان منبع اصلی اندیشه علی(ع) تبلور یافته است؟ روش پژوهش تحلیل محتوای قیاسی یا جهت‌دار است که در آن متغیرهای دینداری و عدالت اجتماعی بر مبنای نظریه‌های یینگر و راسینسکی تعریف عملیاتی شدند. دینداری بر اساس سه مقوله ستیزنده، پذیرنده و گریزنده تعریف شد که برای هر کدام یک کد به‌ترتیب واکنش رادیکال، برادری و رفاقت، و آخرت‌گرایی استخراج شد. عدالت اجتماعی به سه مقوله سوسیالیستی، لیبرالیستی و ترکیبی تقسیم گردید که برای هر کدام یک کد به‌ترتیب برابری، شایستگی فردی و انصاف مشخص گردید. از میان خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌های نهج‌البلاغه تعداد 77 عبارتشامل 37 مورد مرتبط با دینداری و 40 مورد مرتبط با عدالت استخراج شد تا مطابق مفاهیم و مقولات نظری رمزگذاری‌ شوند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که دینداری گریزنده با 20 مورد از بیشترین فراوانی در نهج‌‌البلاغه برخوردار است و در مرتبه بعد دینداری پذیرنده با 11 مورد و دینداری ستیزنده با 6 مورد قرار دارند که نشان می‌دهد نگرش امام علی به دین از تفکر رادیکال فاصله دارد. همچنین عدالت تلفیقی با 17 مورد و عدالت لیبرالیستی با 14 مورد به‌ترتیب دارای بیشترین فراوانی هستند و عدالت سوسیالیستی با 9 مورد در مرتبه سوم قرار دارد. بدین‌ترتیب، دیدگاه علی(ع) نسبت به دینداری و عدالت اجتماعی با هم هماهنگ است از این جهت که با دور شدن از تفکرات رادیکال مذهبی و سیاست‌های یک‌جانبه لیبرالیستی و سوسیالیستی در جهت توازن زندگی این‌جهانی و آن‌جهانی حرکت می‌کند.

Deductive content analysis of the relationship between religiosity and social justice in Nahj al-Balaghah

The question of this paper is what kind of religiosity and social justice in Nahj alBalaghah as the main source of Imam Ali’s thoughts?  The methodology of the study is the analysis of deductive or directed content where religiosity and social justice variables are defined based on Yinger and Rasinski theories. Religiosity was defined based on three categories of fighting, acceptor, and escaper which was extracted for each of them a radical reaction, brotherhood and comradeship, and hereafter. Social justice was divided into three categories of socialist, liberalist and composite categories, which were defined as equal rights, personal competencies and justice respectively. Among the sermons, letters and wisdoms of Nahj alBalaghah, 77 phrases including 37 items related to religiosity and 40 items related to justice were extracted to be coded according to theoretical concepts and categories. Findings show that escaping religiosity with 20 cases has the highest frequency in Nahj alBalaghah, followed by accepting religiosity with 11 cases and militant religiosity with 6 cases, which shows that Imam Ali’s attitude towards religion is far from radical thinking. Combined justice with 17 cases and liberal justice with 14 cases have the highest frequency, respectively, and socialist justice with 9 cases is in the third place. Thus, Ali (AS)’s view of religiosity and social justice is in harmony with each other, moving away from radical religious ideas and unilateral liberal and socialist policies in order to balance the life of this world and the next.