نقد و بررسی خطبۀ قاصعه نهج‌البلاغه در پرتو نظریۀ منطق گفتگویی باختین

تحلیل متون کهن و متون دینی در پرتو نظریه های جدید زوایا و ظرفیّت های جدید این متون را کشف و برای شناخت بهتر و جامع متون به‌کار می آید. نظریه منطق گفتگویی و مکالمه گرایی باختین ازجمله نظریاتی است که برای متون چند سویه با ابعاد مختلف به‌کار می رود؛ متونی که از تک‌بعدی و رویکرد ذهنی انفرادی فراتر می رود و به رویکرد عینی و جمع گرایانه وارد می شود. بسیاری از خطبه های نهج‌البلاغه در ارتباط با زمینه های اجتماعی و فرهنگی متفاوتی شکل گرفته و ایراد شده است؛ وجود این زمینه ها در شکل گیری خطبه ها سبب شده تا متن خطبه از شاخصه های مختلف گفتگویی با شخصیّت های متعدّد و متنوع همراه با سبک ها و شیوه های بیانی متنوعی ایراد گردد. این مقاله با رویکرد جامعه شناختی، در تلاش است یکی از اجتماعی ترین خطبه های نهج‌البلاغه را که متاثّر از شرایط دوران امام(ع) به‌وجود آمده بر پایه نظریه منطق گفتگویی باختین مورد بررسی قرار دهد. روش به‌کاررفته در این پژوهش، توصیفی تحلیلی و آماری است. نتیجۀ پژوهش نشان می دهد این خطبه از شاخصه های منطق گفتگویی چون گفتار دو سویه، مولفه های خطابی (نظیر امر، ندا، پرسش و غیره)،کروتروپ و کارناوال برخوردار است و وجود چنین شاخصه هایی سبب پویایی بیش‌ازحد خطبه و ارتباط آن با شخصیّت های مختلفی که در متن خطبه نقش دارند، گردیده است و به‌ طورکلی صبغه ای اجتماعی و جمعی به خطبه بخشیده است که در تعامل با پیش زمینه های تاریخی، دینی، فرهنگی شرایط عصر امام(ع) پدید آمده است.

A Critical Review of Nahj alBalagha’s alQasi’a Sermon in Light of Bakhtin’s dialogism

Analysis of ancient and religious texts based on recent theories helps to shed light on new angles and subtleties and allows for a better and more comprehensive insight into them. Bakhtin’s dialogism is a theory that can be used with texts that have multiple voices and dimensions; texts that go beyond one dimensional subjective aspects to assume objective and collective ones. Many of Nahj albalagha’s sermons revolve around different social and cultural topics. Hence, the sermons are characterized by having different aspects of dialogism with multiple characters and different narrative styles. By adopting a sociological approach, this paper attempts to investigate one of the most socially themed sermons of Nahj albalagha, influenced by life conditions in the time of Imam (AS), based on the theory of dialogism by Bakhtin. The result indicates that this sermon has the characteristics of dialogism such as dialogs, speech act components (commanding, addressing, querying, etc), chronotope and carnivalesque. These elements result in extreme dynamism and relevance of the sermon to the different people playing a role in it, thus giving it a social and collective quality, which have come about as a result of the interplay between history, religion, and culture in the time of the Imam  . This study adopts a descriptiveanalytical and statistical method.