بررسی معنی‌شناسی واژه ذلّت در نهج‌البلاغه با رویکرد با هم‌آیی هم‌نشینی و جانشینی

واژه ذلت از پرکاربردترین واژه ها، در قالب های مختلف اشتقاقی در نهج البلاغه است. امام علی(ع) با بهره‌مندی از معارف بلند الهی و برای تعالی جایگاه انسان و ارزش های انسانی، صورت های گوناگون این واژه را در گفتار و نوشتار به‌کار گرفته تا تصاویری تاثیرگذار در ذهن مخاطب ایجاد کند و او را به‌سوی عزت و کرامت رهنمون سازد. از منظر علم معنی شناسی بررسی مفهوم اولیۀ واژه و سیر تحول آن از دورۀ جاهلی تا متن نهج البلاغه امری ضروری است و تلاش می شود تا براساس روابط هم نشینی و جانشینی به دو پرسش پاسخ داده شود: یکی آن‌که کدام واژه ها بیشترین همنشینی را با واژۀ ذلت دارد؟ و از سوی دیگر با رویکرد جانشینی چه واژه ها و احیاناً جملاتی تداعی‌کنندۀ مفهوم ذلت هستند؟ برآیند این پژوهش که با روش توصیفی تحلیلی سامان یافته نشان می دهد واژگانی از قبیل عزت، نفس، طمع، اسارت، مستکینه، عار و فرار بیشترین همنشینی را با ذلت داشته و کلماتی از قبیل قماءه، دناءه، ضعه و خسف و حتی برخی جمله ها، بر محور جانشینی معنای ذلت را به ذهن می رساند؛ افزون بر این تداعی آوایی برخی واژه ها مثل اضلّ و ازلّ در تبادر معنای ذلّت در اندیشه مخاطب قابل توجه است.