بازشناسی سطوح گفتمانی در نهج‌البلاغه

هر متن تابعی از یک گفتمان یا تعامل چندگفتمان با یکدیگر است. هر صاحب گفتمانی نیز به کمک قواعد زبانی به حوادث و واقعیت ‌های پیرامونی خود معنا می‌ بخشد و تولید محتوا می‌ کند. از این منظر، متن نهج‌البلاغه حامل و محمل اصلی گفتمان امام علی(ع) است که بر سطوح مختلف و با ساختارهای زبانی متفاوت شکل ‌گرفته است. در این پژوهش از روش تحلیلی و به‌خصوص الگوهای کار در حوزۀ روش تحلیل گفتمان و تطبیق آن بر نهج‌البلاغه کمک گرفته شده است تا روشن گردد که از یک‌‌سو، گفتمان امام در نسبت با سایر گفتمان‌های رقیب، شفافیت، جامعیت و قاطعیت بیشتری دارد؛ از سوی دیگر، هندسۀ زبانی و معرفتی این گفتمان، اضلاع متعددی دارد. یافته ‌های این پژوهش از این واقعیت حکایت دارد که در متن زبانی نهج‌البلاغه سطوح متعدد گفتمانی قرار دارد که می‌ توان به مواردی چون استفادۀ مناسب از مفاهیم و اصطلاحات رایج زمانه؛ تنوع اهداف و مقاصد در استفاده از زبان؛ توانش بالای ارتباطی بین امام و دیگران؛ ترسیم خط‌‌‌‌مشی های اساسی جامعه از دل اتفاقات گوناگون؛ تنوع کنش گفتاری به جهت تعدد مخاطب و تفاوت موقعیت؛ ابتنای هر واقعیت بر اندیشه و باور راستین؛ پرده برداری از مقاصد و کارکرد گفتمان ‌های رقیب؛ هدایت مردم و جامعه به سمت الگوهای برتر و کامل زیست فردی و اجتماعی و غیره اشاره کرد. نبود هر یک از این سطوح با رسالت خاص امام به‌خصوص پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) که جامعه دچار اختلافات زیادی شده بود و می ‌بایست گفتمانی جامع، دقیق و اثرگذار خلق کند تا در برابر گفتمان‌های رقیب حرفی برای گفتن داشته باشد سازگار در نمی‌ آید.