دیپلماسی آب و نقش آن در حل تعارضات منابع آب فرامرزی

بر روی کره زمین 310 حوضه آبریز بین­المللی و 600 آبخوان مشترک فرامرزی وجود دارد و 153 کشور (شامل 22% جمعیت جهان) منابع آب شیرین سطحی یا زیرزمینی مشترک دارند. تجربیات نشان داده که کشورهای بالادست­ منابع آبی مشترک تمایل دارند از آب برای به‌دست آوردن قدرت بیشتر استفاده کنند، در حالی‌که پایین­دست­ها از قدرت برای به‌دست آوردن آب بیشتر استفاده می­کنند. هیدرودیپلماسی با هدف پیشگیری، کاهش و حل و فصل تعارضات منابع آب فرامرزی می­تواند تعارضات بر سر این منابع را از بازی­های با حاصل جمع صفر (برد-باخت) به مدل­های همکاری با مجموع مثبت (برد-برد) تغییر دهد. در این نوشتار پس از تعریف مفهوم دیپلماسی آب به ارائه جنبه­های کلیدی، مراحل و مسیرهای دیپلماسی آب پرداخته می­شود. سپس نقش عوامل مختلف در دیپلماسی آب مانند قدرت، احساسات، اعتماد، معنویت، اصول حقوق بین­الملل و تجارت آب مجازی را همراه با ارائه مطالعات موردی تشریح می­کند. بررسی­ها نشان می­دهد دیپلماسی آب پتانسیل حل انواع تعارضات آب فرامرزی را دارد و می­تواند به کشورها کمک کند تا از رویارویی نظامی و سیاسی ناشی از تنش­ها بر سر دسترسی به منابع آب مشترک اجتناب کنند و لذا به‌عنوان ابزاری برای مدیریت پایدار منابع آب مشترک محسوب می­شود. از آنجا که دیپلماسی آب فرامرزی تصویری از آینده سیاست خارجی کشورها را نشان می­دهد، چگونگی پیشبرد آن می­تواند بر تمام مناسبات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بین‌طرفین اثرگذار باشد.

water diplomacy and its role in resolving transboundary water resources conflicts

globally, there are 310 international basins and 600 shared transboundary aquifers which are shared between two or more countries. while 153 countries share fresh water resources, the life of about 22% of people on earth depends on these resources. the upstream countries of shared water resources tend to use water to get more power, while the downstream countries use power to get more water. in this manuscript, after defining the concept of water diplomacy, it presents the key aspects and stages and paths of water diplomacy. then, it explains the role of various factors in water diplomacy (such as power, gender balance, emotions, trust, spirituality and principles of international law) along with presenting case studies around the world. studies show that effective water diplomacy with the aim of preventing, reducing and resolving conflicts and analyzing the hydropolitical dynamics of transboundary water resources can change competing interests over shared water resources from zero-sum to positive-sum approaches. therefore, water diplomacy has the potential to solve all kinds of transboundary water conflicts and is considered a tool for sustainable management of shared water resources. since water diplomacy shows a picture of the future of the foreign policy of the countries with shared water resources, its progress can affect all political, economic and cultural relations between the parties.