آیا قیمت بازاری، عادلانه است؟ (تحلیل تطبیقی نگرش فلاسفه یونان، علمای اسکولاستیک و فقهای مسلمان به قیمت عادلانه)

در این مقاله به برررسی عدالت در سطح خرد و به طور خاص عادلانه بودن عملکرد بازار در سه پارادایم متفاوت اما بعضاً به هم مرتبط می پردازیم: پارادایم فلسفی یونان باستان (با تاکید بر اندیشه ارسطو)، پارادایم مسیحی اسکولاستیک ها در قرون میانه (با تاکید بر اندیشه های سن توماس اکویناس) و پارادایم فقهی در تمدن اسلامی (با تاکید بر آرای علامه حلی و ابن تیمیه). ارسطو و متفکرین اسکولاستیک به دلیل رویکرد اخلاقی خویش، همواره در مباحث اقتصادی خویش فضیلت عدالت را به عنوان اصل حاکم بر تمامی روابط اجتماعی و اقتصادی مدنظر قرار می دادند. اسکولاستیک ها در پاسخ به پرسش از قیمت عادلانه با تکیه بر رویکرد نظری ارسطو به عدالت و ارزش و رویکرد عملی حقوقدانان رومی (رومنیست ها) به مبادله و رویکرد اخلاقی مسیحیت، غالباً به این نتیجه می رسیدند که چون نیاز (که تعیین کننده قیمت بازاری است) تعیین کننده ارزش اشیا هم می باشد، در نتیجه برابری میان ارزش های مبادله شده (عدالت مبادله ای) در بازار متعارف (رقابتی) محقق گشته است و در نتیجه قیمت بازاری عادلانه است. گر چه فقهای مسلمان دکترین مستقلی راجع به قیمت عادلانه نداشتند اما ذیل مباحثی از قبیل تسعیر (قیمت گذاری عادلانه) و غصب (ضرورت جبران عادلانه) به صورت تلویحی به بحث قیمت و ارزش پرداخته اند. در این مقاله این فرضیه مطرح می شود که فقهای مسلمان و به طور خاص علامه حلی و ابن تیمیه قیمت المثل را عادلانه می دانند و در مرحله بعد می توان نشان داد که قیمت المثل معادل قیمتی است که در شرایط بازاری متعارف (بازار بدون مداخله و دستکاری از قبیل احتکار و انحصار و تلقی رکبان و ...) تعیین می شود یعنی قیمتی که منعکس کننده برآورد عرفی و جمعی از کالاست.