واکاوی معیارهای کیفی اولویت‌بندی متقاضیان دریافت قرض در آیات قرآن و روایات

از لازمه‌های تحقق تمدن نوین اسلامی، پیاده‌سازی نظام اقتصادی اسلامی در جامعه است. با توجه به گستره و کاربرد فراوان «عقد قرض» از جمله مهم‌ترین سوالات مطرح در طراحی نظام اقتصادی اسلامی، معیارهای اولویت‌بندی متقاضیان دریافت قرض است. کشف این معیارها علاوه بر کمک به یافتن بخشی از نظام اقتصاد اسلامی به عنوان یکی از راهکارهای موثر در زمینه ارتقای بهره‌وری نظام اقتصادی، منجر به استفاده بهتر از وجوه قرض‌الحسنه در نظام بانکی ایران و توزیع عادلانه در سطح جامعه خواهد شد. مسئله اصلی پژوهش حاضر، چیستی معیارهای موثر بر اولویت‌بندی متقاضیان دریافت قرض از منظر اسلام است. در این مطالعه، با استفاده از رویکرد بنیادی و نظری و تدبر موضوعی در قرآن و مراجعه به تفاسیر و ارائه نکات به صاحب‌نظران، به جستجوی معیارهای مورد نظر اسلام در اولویت‌بندی متقاضیان دریافت قرض پرداخته شده است. در نهایت مشخص گردید که با توجه به جایگاه قرض‌الحسنه در اسلام می‌توان به دو گروه معیار مرتبط با مسئله حاضر دست پیدا کرد. گروه اول به عنوان معیارهای مرتبط با شایستگی متقاضی شامل ضرورت  نیاز، دلیل نیازمند شدن و مسیر مصرف وجوه، تعفف و رفتار اجتماعی وی و انگیزه متقاضی در بازپرداخت قرض و گروه دوم به عنوان معیارهای متناظر با مطلوبیت واقعی قرض‌دهنده شامل نسبت اجتماعی متقاضی و قرض دهنده و همچنین ریسک اعتباری متقاضی شناسایی شدند.

analyzing the qualitative criteria for prioritizing loan applicants in quranic verses and hadiths

one of the requirements for the realization of the new islamic civilization is the implementation of the islamic economic system in the society. considering the scope and wide application of loan contract, one of the most important questions in the design of the islamic economic system is the criteria for prioritizing loan applicants. the discovery of these criteria, in addition to helping to find a part of the islamic economic system as one of the effective solutions in the field of improving the productivity of the economic system, will lead to a better use of qarz al-hosna funds in the banking system of iran and fair distribution at the level of society. the main issue of the current research is what are the effective criteria for prioritizing loan applicants from the perspective of islam. in this study, by using the fundamental and theoretical approach and thematic consideration in the quran and referring to the interpretations and providing tips to the experts, the search for the desired criteria of islam in prioritizing loan applicants has been done. finally, it was found that according to the position of qarz al-hasna in islam, two groups of criteria related to the present problem can be reached. the first group as criteria related to the merit of the applicant including the necessity of the need, the reason for becoming in need and the way of spending funds, his social behavior and the motivation of the applicant in repaying the loan and the second group as the criteria corresponding to the real desirability of the lender including the social ratio of the applicant and the lender and also the credit risk of the applicant was identified.