آسیب‌شناسی کاربرد مشارکت مدنی در بانک‌های توسعه‌ای بر اساس نظر خبرگان و ارائه مرابحه پروژه‌ای به عنوان جایگزین

قرارداد مشارکت مدنی از جمله عقود پرکاربرد در شبکه بانکی کشور است که استفاده از آن در عمل معمولا با شروط ضمن عقد متعدد همراه می‌گردد و این مسئله ماهیت عقد را از ویژگی مشارکتی خود دور می‌سازد. این موضوع همواره مورد نقد اندیشمندان واقع شده و لذا راهکار اختصاص استفاده از عقد مشارکت مدنی به بانک‌های توسعه‌ای، به کرّات توسط محققین بانکداری اسلامی مطرح شده است. پرسش اصلی تحقیق حاضر آن است که: «چالش‌های کاربرد عقد مشارکت مدنی در بانک‌های توسعه‌ای کشور کدام است و چه راهکار جایگزینی می‌توان در این رابطه ارائه کرد؟». جهت پاسخگویی به این سوال از روش بررسی میدانی (مطالعه موردی در یک بانک توسعه‌ای منتخب) و همچنین روش دلفی دومرحله‌ای جهت گردآوری نظرات خبرگان استفاده می‌شود. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که در عمل نه تسهیلات‌گیرنده و نه بانک اساسا نیت و قصد مشارکت واقعی با یکدیگر ندارند و هدف آنها صرفا «تامین مالی با نرخ سود ثابت و از پیش تعیین شده با حداقل ریسک» است. لذا استفاده گسترده از عقد مشارکت مدنی با چالش‌هایی مواجه است که تضمین بازپرداخت اصل و سود، مشارکت نکردن بانک در زیان، قیمت‌گذاری پروژه صرفا بر اساس سود مورد انتظار، محاسبه سود به صورت تعهدی حتی در دوره اجرای پروژه و در نهایت دریافت وثیقه (در رابطه با اصل، سود، وجه التزام و غیره) برخی از مهم‌ترین آنها محسوب می‌شوند. توصیه سیاستی تحقیق ضرورت محدود شدن استفاده از عقد مشارکت مدنی در بانک های توسعه ای کشور به موارد خاص (مشابه تجربه بانک های اسلامی در سایر کشورها) و استفاده گسترده از ابزارمرابحه پروژه ای یا اعتبار برای پروژه در رابطه با اکثر متقاضیان تسهیلات می باشد.

challenges facing the use of civil partnership contract in the iranian development banks based on expert opinions and presenting project murabaha as alternatives

civil partnership agreement is one of the most widely used contracts in the iranian banking network, the use of which in practice is usually accompanied by numerous conditions in the contract, which removes the framework of this contract from its partnership nature. this issue has always been criticized and islamic banking researchers have repeatedly proposed the solution of allocating the use of civil partnership contracts to development banks.the main question of this study is: what are the challenges of applying civil partnership contract in iranian development banks and what alternative solution can be offered in this regard?. to answer this question, the field survey method (case study in a selected development bank), as well as the two-stage delphi method, are used to gather expert opinions. the research findings show that in practice neither the lender nor the bank have any real intention to partner with each other and their goal is simply financing at a fixed and predetermined interest rate with minimal risk. therefore, the widespread use of civil partnership contracts faces challenges such as: guaranteeing repayment of principal and interest, non-participation of the bank in losses, pricing the project based solely on expected profits, calculating accrued profits even during the project implementation period and receiving collateral (in relation to principle, interest, penalties etc.).research policy recommendation is the need to limit the use of civil partnership contracts to specific cases (similar to the experience of islamic banks in other countries) and the widespread use of the “ project murabaha or project credit” tool for most applicants of development banks.