چشم‌اندازهای نظریه عقلانیت محدود در اقتصاد اسلامی

‌در دهه‌های اخیر رویکرد عقلانیت محدود طرفداران زیادی در علم اقتصاد پیدا کرده است. در این رویکرد به محدودیت‌های مختلف بشر در انتخاب عقلایی از‌جمله محدودیت‌های شناختی توجه شده است. ‌در این مقاله به بررسی میزان تطابق این نظریه با رویکرد اسلامی به عقلانیت و ظرفیت‌های اقتصاد اسلامی برای بهبود آن می‌پردازیم. بنا به فرضیه مقاله، در منابع دینی از نوعی عقلانیت محدود سخن به میان آمده که می‌تواند با استفاده از رهنمودهای دینی به‌سمت نوعی عقلانیت تکامل‌یافته بهبود یابد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که در منابع اسلامی علاوه بر توجه به محدودیت‌های شناختی بشر در زمینه تحلیل گزینه‌ها و حسابداری ذهنی مربوطه، به محدودیت‌های انگیزشی، هیجانی و ارادی بشر نیز توجه شده است. در رویکرد اسلامی، غلبه تمایلات انسان به سمت شهوات غیرسنجیده یکی از محدودیت‌های قوای تمایلی انسان است که وی را از عقلانیت دور می‌سازد. اسلام برای مهار ‌محدودیت‌های انتخاب عقلایی افراد سعی در تقویت ابعاد شناختی بشر و همچنین تقویت قدرت خودکنترلی و خویشتن‌داری بشر دارد. در این زمینه به ظرفیت تذکر و تلنگرهای اجتماعی، دین و اخلاق اسلامی و تعهدسازی درونی توجه شده است.

Prospects of Bounded Rationality Theory in Islamic Economics

In recent decades, bounded rationality has been accepted greatly in economics. In this approach, there has been attention to the boundaries of human beings in rational choice including his cognitive boundaries. The current paper analyzes the extent to which this theory is consistent with the Islamic approach to rationality and how we could improve it by using the capacities of Islamic economics. I hypothesize that we will find a form of bounded rationality in Islamic resources that could be improved to a form of flourished rationality. According to the findings of the paper, Islam has paid attention not only to the cognitive boundaries of human beings in the evaluation of options and mental accounting, but also to his motivational, emotional, and intentional boundaries. In Islamic approach, the strong inclination of man to noncalculated passions is one of its motivational boundaries that deviates him from rationality. To overcome with the boundaries of rational choice, Islam tries to improve the cognitive aspects of people as well as their selfcontrol power and continence. There has been attention to the capacities of social nudges, religion and Islamic ethics and internal precommitments