آسیب‌شناسی الگوی درآمدزایی موقوفات (مطالعه موردی املاک مسکونی عرصه اعیان‌ وقف)

وقف یکی از نخستین نهادهای مالی و مدنی با هدف رفع مشکلات جامعه اسلامی می‌باشد. تعمیر و آباد نمودن موقوفه و نیز حفظ مصالح وقف به‌گونه‌ای که امکان انتفاع از آن در طول زمان حفظ گردد از اهم وظائف شرعی متولی خوانده‌ شده است. یکی از انواع وقفیات منفعتی متصرفی، املاک مسکونی عرصه اعیان وقف می‌باشند که سهم قابل‌توجهی در میان موقوفات متصرفی دارند. تحقیق حاضر با استفاده از روش موردپژوهی (مطالعه موردی) پس از گردآوری اطلاعات از طریق فنون بررسی اسناد، مصاحبه و گروه کانونی و تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از رویه تحلیل مضمون به آسیب‌شناسی الگوی درآمدزایی این رقبات یعنی اجاره‌داری، پرداخته است. با توجه به چارچوب تحلیلی ذی‌نفعان که شامل واقف، موقوفه، مستاجر، متولی و حکومت می‌باشد، آسیب‌ها شناسایی و طبقه‌بندی شدند. شروط و محدودیت‌های کم‌اهمیت و غیر‌بهینه واقف در وقف‌نامه، هزینه‌های فزاینده و درآمد کاهنده موقوفه، بی‌توجهی به تعهدات قرارداد و شانیت وقف توسط مستاجر، اجاره‌داری و نگهداری ناصحیح موقوفات توسط متولی و ریل‌گذاری و نظارت ناصحیح حکومت ازجمله مهم‌ترین آسیب‌ها شناسایی شدند. طراحی سامانه الکترونیکی اجاره‌داری باهدف ارتقاء شفافیت عملکرد سازمان اوقاف و امور خیریه، ‌به‌روز‌رسانی نرخ اجارات، واگذاری اجاره‌داری به بخش خصوصی و تاسیس دادسرای ویژه وقف ازجمله راهکارهای رفع آسیب‌های فوق پیشنهاد شدند.

Pathology of Waqf Assets Revenue Model: A Case Study of Residential Properties, Arena and Standing property of Waqfs

Waqf is regarded as one of the first financial and civil systems to solve the problems in the Islamic society. Mutawilli (trustee) is legally responsible for maintaining and repairing Waqf Assets and reserving the waqf interests to be possible to enjoy legal beneficiary at any time in the future. Arena and standing property is one of the beneficialmotasarrefi waqfs of residential‏ ‏properties and has a significant contribution among the motasarrefi waqfs. The present case study gathered data through document analysis, interviews and focus group techniques and data analysis and used thematic analysis procedure to address the pathology of Waqfs revenue Model (i.e. renting). According to the stakeholder analytical framework including Waqif, waqf Asset, tenant, Mutawilli, government, and pathologies were identified and classified. The main pathologies are insignificant nonoptimal conditions and restrictions of Waqif in the waqf document, increasing costs and decreasing income of waqf assets, lack of tenant’s attention to contractual obligations and dignity of the waqf, Mutawilli’s improper maintenance and renting of waqf assets and incorrect regulation and improper monitoring of government. Some solutions for pathologies can be the design of an electronic rental system to enhance the transparency in the performance of Endowment and Charity Organization (Oghaf organization), providing rental rate updates, assignment of rental activity to the private sector and the establishment of a special prosecutor’s office for waqf.