آسیب‌شناسی و نقد وضعیت بانکداری ایران از منظر عدالت اقتصادی

پس از پیروزی انقلاب، همواره عدالت یکی از اساسی ترین محورهای ثابت سیاست های ابلاغی مقام معظم رهبری بوده، اما عملکرد سیستم بانکی درخصوص عدالت، از سوی صاحب‌نظران اقتصادی با انتقادهای فراوان روبرو بوده است. انتقاد علمی می بایست با تکیه بر ارزیابی عملکرد و با بهره گیری از شواهد تجربی صورت گیرد. از این رو، ارزیابی میزان تحقق عدالت مستلزم به‌کارگیری شاخص های مناسب برای سنجش آن است. با توجه به انتقادات وارده بر سیستم بانکی درخصوص ضعف در تامین عدالت، در مقاله حاضر به بررسی این موضوع می پردازیم که «وضعیت عدالت در سیستم بانکداری کشور روبه بهبود بوده است یا خیر». بدین‌منظور، تعدادی از شاخص های عدالت در حوزه بانکداری اسلامی استخراج و سپس به کمک آنها و با استفاده از داده های بانک مرکزی، میزان تطابق نظام بانکداری کشور با معیارهای عدالت موردارزیابی قرارگرفت. تکنیک آماری ناپارامتریک با نام آزمون روندیابی مانکندال جهت شناسایی روند هر یک از شاخص ها به‌کار گرفته شد. ارزیابی مولفه های عدالت اقتصادی یعنی توازن اجتماعی، رعایت انگیزه سپرده گذار، فقرزدایی و التزام به مفاد قرارداد از طریق چهار فرضیه آزمون شد. نتایج بیانگر این بود که به جز فرضیه مربوط به مولفه رعایت انگیزه سپرده گذار، مابقی فرضیات تحقیق تایید نشدند. به عبارت دیگر وضعیت عدالت سیستم بانکداری کشور از منظر شاخص های توازن اجتماعی، فقرزدایی و استیفای حقوق طرفین روبه بهبود نیست. درخصوص این سه مولفه باید گفت، علاوه بر اینکه شاهد تقویت آنها نبوده ایم، بلکه باتوجه به آمارۀ آزمون مانکندال، روند آنها روبه پسرفت نیز بوده است.

Pathology and Criticism of the Performance of Banking System in Iran from the Perspective of Economic Justice

After the Islamic revolution, justice was always one of the major polices of the leader. But performance of banking system from the perspective of justice was criticized by the economic experts. Scientific criticism must be based on the performance evaluation and empirical evidence. Measuring justice dimensions and its components requires the use of appropriate indicators. Considering the criticism of the banking system about the weakness of justice, in this paper, we examine the issue that the position of justice in the Iran banking system is improving. Therefore a number of justice indicators in the field of Islamic banking were extracted and then estimated the degree of compliance of the banking system with the criteria and indexes of justice by using the secondary data of the central bank. Nonparametric statistical methods named MannKendall trend test was conducted for detecting the trends of each factor. Improving the components of justice (fairly distribution of resources, realization the purpose of depositor, poverty alleviation, and realization the rights of the parties) were tested through four hypotheses. The results showed that all of the justice factors, except the “realization the purpose of depositor” have no significant improving. In other words, the “realization the purpose of depositor” has a significant increasing trend. Furthermore, there was a downward trend in “fairly distribution of resources” and “poverty alleviation”. Also significant increasing trend of “nonrealization the rights of the parties” was identified.