الغای مالیات سرانه و صنفی در دوره رضاشاه و پیامدهای آن در ایالت فارس

دوره پهلوی اول از نقاط عطف تاریخ معاصر ایران می‌باشد. رضاخان سردارسپه که با کودتای سوم اسفند 1299ش، زمینه صعود خود را به مراحل بالای قدرت فراهم نمود، سرانجام در 1304ش و با تشکیل مجلس موسسان، به تخت سلطنت جلوس نمود. آخرین سال‌های حکومت قاجاریه مقارن با سلطنت احمدشاه بود که به‌علت اشغال کشور توسط دول درگیر در جنگ جهانی اول، وضعیت ملوک‌الطوایفی برقرار بود و به‌علت فقدان یک دولت مقتدر مرکزی، مدعیان مختلف درصدد تجزیه مناطق مختلف کشور بودند. در چنین شرایطی، بحران‌های اقتصادی نیز به این هرج‌و‌مرج دامن می‌زد. با سرکوب این مدعیان و، سرانجام، اضمحلال قاجاریه، رضاخان به سلطنت رسید. دولت رضاشاه از جمله مسایلی که از حکومت پیشین (قاجاریه) به ارث برده بود، مسایل اقتصادی و مالی بود. از جمله مسایل مالی که حکومت جدید، می‌بایست به آن اهتمام ویژه‌ای نشان می‌داد، مباحث مالیاتی بود که از دوره‌های قبل تضییقاتی را بر مردم این سرزمین تحمیل نموده بود. مهم‌ترین مالیات‌هایی که مردم ایران در اعصار گوناگون به دولت مرکزی پرداخت می‌نمودند، مالیات ارضی و مالیات اغنام و احشام بود. در دوره رضاشاه نیز به مانند دوره قاجار، یکی از مهم‌ترین منابع درآمد دولت، مالیات ارضی بود. از جمله مالیات ارضی می‌توان به مالیات سرانه اشاره نمود، که از مناطق مختلف کشور و از هر فرد دریافت می‌شد. در این تحقیق با رویکردی توصیفی و تحلیلی و با بهره‌گیری از اسناد تاریخی و مطبوعات به‌دنبال پاسخ به این پرسش اساسی هستیم که با الغای یکی از انواع مالیات ارضی (مالیات سرانه) در دوره پهلوی اوّل، و توسط مجلس پنجم شورای ملی، رویکرد ماموران مالیاتی در ایالت فارس به‌عنوان یکی از ایالت‌های پهناور و گسترده نسبت به اخذ مالیات سرانه و صنفی چگونه بود. فرض غالب بر این است که با الغای مالیات فوق، ماموران مالیاتی همچنان به اخذ غیرقانونی این مالیات‌ها از مردم فارس مبادرت می‌نمودند.