بررسی تحولات بهداشت عمومی اصفهان در اواخر قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم هجری قمری

اصفهان در عصر قاجار فاقد بهداشت مناسب بود. نبود آب شرب مناسب، وجود حمام‌‌های غیربهداشتی و مسئله دفع فاضلاب از مسائل مهم در این زمینه بودند. در دوره حکومت ظل‌‌السلطان در اثر برخی اقدامات اصلاحی وضعیت بهداشت و درمان شهر تا حدودی بهبود یافت. این نوشتار بر آن است که با تکیه بر اسناد، روزنامه‌ها و نشریات مرتبط با موضوع و با شیوه توصیفی-تحلیلی و کتابخانه‌ای، به این مسئله پاسخ دهد که بهداشت عمومی اصفهان در حدود سال‌های 1285-1325ه.ق چه تحولاتی را پشت سر گذاشت و دریافت و رویکرد نخبگان و اجتماع نسبت به این مسئله چه بوده است؟یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که حکومت با کمک نخبگان به اصلاحاتی چون انتقال مراکز تولیدی آلوده مثل دباغ‌خانه‌‌ها به خارج از شهر، سنگفرش کردن کوچه‌‌های خاکی، منع حمل جنازه به عتبات، ایجاد انجمن اطباء شهر، ساخت بیمارستان و تلاش در جهت بهداشت آب و فاضلاب و حمام‌های اصفهان پرداخت. اما باوجوداین اقدامات و تلاش روزنامه‌ها در جهت رشد آگاهی عمومی درزمینه‌ بهداشت نوین، این ساختار چندان پایدار نبود که دلیل آن را می‌توان در نوع  دریافت و رویکرد کلی جامعه به‌ویژه حکام و نخبگان به مسئله بهداشت دانست چراکه اقدامات بهداشتی حکومت در این بازه زمانی را باید در قالب فلسفه کهن، وظیفه سلطان در حفظ رعایا و آبادانی کشور و در زمره امور خیریه و سنت دیرپای وقف در جامعه شرح داد نه به‌عنوان یکی از وظایف و کارکردهای پایدار و زیرساختی حکومت.

investigating public health developments in isfahan in the late 13th and early 14th centuries ah

isfahan lacked suitable sanitation during the qajar era. some significant issues were the lack of healthy drinking water, unsanitary baths, and sewage disposal. in the zell-e-sultan period, due to some corrective measures, the health condition of the city improved partly. based on the documents, newspapers, and publications related to the subject and using descriptive-analytical and library methods, this article aimed to answer the questions of what changes the public health of isfahan underwent around 1325-1285 ah, and what was the perception and approach of the elites and society towards it. the findings showed that the government performed reforms such as moving contaminated production centers like tanneries out of the city, paving dirt alleys, banning the transportation of corpses to atabat, founding a city doctors’ association, building hospitals, and efforts for the hygiene of water, sewage, and baths in isfahan with the help of the elites. however, despite the measures and attempts of newspapers to increase public awareness in the field of modern health, this structure was not stable, which could be attributed to the society’s general perception and approach, especially the rulers and elites, to the issue of health. because the health measures of the government in this period should be explained in the form of ancient philosophy, the duty of the sultan to protect the subjects and prosperity of the country, and among the charitable works and the long-standing tradition of endowment in the society, not as one of the stable and infrastructural functions of the government.