بررسی فعالیت‌ تجارتخانه‌های روسیه در مشهدِ دوره قاجار از سال 1307 تا 1344ق

نفوذ اقتصادی روسیه در ایران تا سال‌های پایانی دوره ‌قاجار توسط تجارتخانه‌ها نمایان بود. روس‌ها با تاسیس تجارتخانه در بیشتر شهرهای ایران، به‌ویژه مشهد، به‌دنبال یافتنِ بازاری جهت فروش تولیدات کارخانجات روسیه بودند. مشهد به عنوان کرسی‌نشین ایالت خراسان در دوره قاجار از اهمیت به‌سزای اقتصادی و تجاری برخوردار بود؛ تا آنجا که می‌توان آن را به‌عنوان بارانداز بزرگی در شمال‌شرق ایران برای واردات و صادرات کالا به‌شمار آورد. با در نظر گرفتنِ ظرفیت ممتاز تجاری مشهد، برخی از تجار روسی و بعضآً دولت روسیه به تاسیس تجارتخانه‌ و شرکت‌های تجاری در این شهر اقدام کردند. هدف از پژوهش حاضر پاسخ به دو پرسش اصلی است: 1. عوامل موثر بر تجارت مشهد و روسیه و مشکلات پیش‌روی این تجارت از سال 1307 تا 1344ق چه بودند؟ 2. کدام تجارتخانه‌های روسی در بازه زمانی مورد بحث به عرصه تجارت مشهد وارد شدند و به تجارت کدام کالاها ‌پرداختند؟ با وجودِ کمبود منابع در این زمینه و ضرورت مطالعه جزئی‌نگر با رویکردی توصیفی  تحلیلی، یافته‌ها حاکی از آن است که ساخت راه‌آهن ماوراء خزر، اعزام هیئت‌های تجاری روسی به مشهد و فعالیت کنسول‌های روسیه در مشهد برخی از عوامل موئر بر تجارت مشهد و روسیه بودند. همچنین با وجود مشکلاتی مانند ناامنی در مشهد، تحریم کالاهای روسی و محدودیت تجار روسی در تهیه مسکن و تجارتخانه در مشهد برخی از تجارتخانه‌های روسی؛ ازجمله کمپانی آیرال، تجارتخانه مکرویچ، تجارتخانه فرانک، کمپانی نوبل، تجارتخانه‌ خلوپ‌کم، تجارتخانه استوکین، تجارتخانه وَنشتورک و تجارتخانه سنترسایوز با بررسی موقعیتِ بازار مشهد؛ خواربار، نفت، قند، شکر، منسوجات و گاهی کالاهای لوکس به مشهد وارد و مواد خام مورد نیاز خود مانند پشم، پوست، پنبه و گندم را خریداری می‌کردند.

A Study of Commercial Activities of Russia in Mashhadat Qajar Era (1890-1926 AD)

Mashhad as a center of Khorasan province was of great economic and commercial importance; as far as it can be considered as a large port in northeastern Iran for import and export of goods. Because of the good commercial status of Mashhad, some of Russia and Governmental merchants proceed to build the firms, commercial offices and companies in Mashhad. The aim of this study is to answer to two main questions: 1) what were the factors affecting the trade between Mashhad and Russia and the problems facing this trade from 1304 to 1344 AH? 2) which Russian trading companies entered into Mashhad trade in the time period in question and traded in which goods? Despite the lack of references about this study and the need for a detailed study with a descriptiveanalytical approach, the findings indicate that establishment of TransCaspian Railway, dispatching Russian commercial staffs to mashhad and the activities of Russian consulates in Mashhad are some factors affecting trade between mashhad and Russia. And according to boycott of the Russian goods, insecurity and restrictions of Russian traders at Mashhad during the late Qajar, some firms such as Iral, Makrowich, Frank, Noble, Khloopkem, Stuackin, Venshtorg and Cantero Sayus imported oil, food, commodities and luxury goods and Russia firms supplied raw material for themselves