پژوهشی در پیشینه تاریخی شهر قم با استناد بر مطالعات باستان‌شناسی و قرائن تاریخی

شهر قم در طول دوران اسلامی به واسطه وجود مرقد حضرت معصومه (س)، به عنوان دومین قطب مذهبی ایران شناخته شده است. تاثیرگذاری عامل مذهبی در معرفی این شهر تاحدی است که گروهی از مورخان معتقدند پیش از ظهور دین اسلام، در این منطقه هیچ‌گونه پایگاه شهری وجود نداشته است. علی‌رغم تحقیقات پراکنده‌ای که در خصوص قدمت شهر قم صورت گرفته است، ابهامات فراوانی در مورد زمان دقیق ایجاد این شهر و سازندگان آن وجود دارد. بنابراین، در پژوهش حاضر که براساس هدف از نوع تحقیقات بنیادی و بر اساس ماهیت و روش از نوع تحقیقات تاریخی است، غالب منابع مکتوبی که در ارتباط با پیشینه تاریخی شهر قم سخن گفته بودند به دقت مورد مطالعه قرار گرفت. علاوه بر آن، برای تفسیر علمی و دقیق‌تر گزارشهای منابع مذکور و در انطباق با آنها، نتایج حاصل از پژوهش‌های باستان‌شناسی صورت گرفته در محوطه‌های باستانی منطقه قم ارزیابی شد. براساس نتایج، دشت قم به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، از هزاره ششم پیش از میلاد مورد توجه جوامع انسانی گوناگون قرار گرفته بود و در اواخر دوران ساسانی از پایگاه شهری نسبتا معتبری برخوردار گردید. شهر ساسانی قم در سال 23ق به دست مسلمانان فتح شد، با این وجود، نخستین گروه اعراب که از خاندان اشعری بودند در اواخر سده اول هجری در این مکان ساکن شدند و در نتیجه یک سده کوشش آنها در جهت آبادی مناطق مختلف منطقه، قم در سال 189ق به عنوان کوره‌ای مستقل به رسمیت شناخته شد.

A Research on the Historical Background of Qom City Based on Archaeological Studies and Historical Evidence

During the Islamic period, Qom has been known as the second religious center in Iran due to the shrine of Masoumeh (AS). The influence of the religious factor in introducing this city is so that a group of historians believe that before the emergence of Islam, there was no urban base in this region. Despite the scattered research that has been done about the antiquity of Qom, there are many ambiguities about the exact time of the creation of this city and its builders. Therefore, in the present research which is based on the purpose of basic research type and based on the nature and method of historical research type, most of the written sources spoken about the historical background of Qom were carefully studied. In addition, for scientific and more accurate interpretation of the mentioned sources reports and in accordance with them, the results obtained from the archaeological research conducted in the ancient sites of Qom were evaluated. According to the results, Qom plain, which had been considered by various human societies since the sixth millennium BC,due to its special geographical location, had a relatively prestigious urban base in the late Sassanid period. The Sassanid city of Qom in the year 23 A.H was conquered by the Muslims, however, the first group of Arabs who belonged to the Ash’ari clan settled in this place in the late first century A.H and as a result of their efforts during a century to develop different areas of the region, Qom was recognized as an independent Kūreh in 189 AH.