رابطه «زمینه های اصلی» و «معیارهای» اجتهاد طبری در بررسی و ترجیح آرا تفسیری

پژوهش حاضر با استفاده از روش «تحلیل محتوا» به واکاوی کمّی و کیفیِ رابطه میان زمینه های اصلی و معیارهای اجتهاد طبری در بررسی و ترجیح آرا متفاوت تفسیری در جـامع البیان عن تاویل القرآن می پردازد. براساس تتبع نگارنده، طبری در 1952 مورد، به ذکر آرا مختلف تفسیری پرداخته و نظر اجتهادیِ خود را بیان می کند که برجسته ترین نتایج پژوهش درباره زمینه و معیار آنها بدین قرار است: 1- طبری در چهار زمینه اصلی شامل بر «اسباب نزول»، «قرایت»، «عبارات قرآنی» و «مفردات قرآنی» به بیان آرا مختلف تفسیری و انتخاب نظر برگزیده خود پرداخته است. 2- وی استفاده متعددی از شش معیار «سیاق و ظاهر آیات»، «شهرت و اجماع»، «کلام عرب (نحوی، بلاغی و لغوی)»، «اصالت تعمیم»، «روایت صحیح از پیامبر(صلی الله علیه واله وسلم)» و «رسم المصحف قرآن» و همچنین استفاده معدودی از چهار معیار «عقل»، «نظر صحابه»، «احکام فقهی» و «تاریخ» در ترجیح میان آرا تفسیری داشته است. 3- طبری در مجموع از سه معیار «سیاق و ظاهر آیات»(701مورد)، «کلام عرب»(603مورد) و «شهرت و اجماع» (456مورد) بیشترین استفاده را کرده است. 4- وی در زمینه «اسباب النزول» بر معیار «سیاق و ظاهر آیات» (51درصد)، در زمینه «قرایت» بر «شهرت و اجماع»(64 درصد)، در زمینه «عبارات قرآنی» بر «سیاق و ظاهر آیات» (53درصد) و در زمینه «مفردات قرآنی» بر «کلام عرب»(44 درصد) عنایت بیشتری داشته است.