تحلیلی بر گزاره قرآنی «سبّح بحمد ربّک» با روش ریشه‌شناسی واژگانی

گزاره «سبّح بحمد ربّک» و مفهوم «تسبیح به حمد» بارها در قرآن کریم تکرار شده است و این تکرار، نشان از اهمیت بالای آن در بینش و منش قرآنی دارد. پرسش از معنای تسبیح به حمد، از ابتدا موردتوجه عالمان و مفسران بوده و آنچه درباره این تعبیر قرآنی بیان شده، عمدتاً مبتنی بر پیش‌فرض‌ها در علم کلام و مبحث صفات الهی بوده است. از این‌رو نمی‌توان فهمی متاخر مبتنی بر دانش کلام را به کلام خداوند نسبت داد. این پژوهش در پی پاسخ به این مساله است که تسبیح به حمد در قرآن کریم و متناسب با فرهنگ دینی عرب، چه معنای دقیقی داشته است. این پژوهش مبتنی بر روش ریشه‌شناسی و با استفاده از داده‌های زبا‌ن‌های سامی و متون مقدس، پیشینه دو مفهوم تسبیح و حمد را مرور کرده و از این رهگذر به بازخوانی معنای تسبیح به حمد در قرآن کریم پرداخته است. در پایان مشخص شد حمد در گزاره قرآنی «سبّح بحمد ربّک»، نه معنای ستایش که معنای شوق و علاقه را دارد و تسبیح به حمد، حاکی از نوعی ستایش و مناجات مبتنی بر عشق‌ورزی و توجه قلبی است. همچنین تسبیح به حمد برخلاف تسبیح (مطلق)، اشاره به ستایشی غیرمناسکی دارد.

an analysis of the quranic phrase sabbiḥ bi-ḥamdi rabbik by the method of etymology

the phrase sabbiḥ biḥamdi rabbik (glory be to god) and the concept of tasbiḥ biḥamd (glorifying god) have been repeated many times in the holy qur’an, and this repetition shows its high importance in the qur’anic attitude and character. the question of the meaning of tasbiḥ bi ḥamd has been always considered by scholars and commentators and various answers have been provided for it. what has been said about this qur’anic statement is mainly based on presuppositions in theology and the subject of divine attributes, and so far this concept has not been discussed from a historical and semantic perspective. this research based on the method of etymology and using the data of semitic languages and bible, has reviewed the background of tasbiḥ and ḥamd and through this has reread the meaning of tasbiḥ bi ḥamd in the holy quran. as a result, it was found that ḥamd in this phrase does not mean praise, but the meaning of desire and love, and tasbiḥ biḥamd indicates a kind of praise based on lovemaking.