مطالعه تطبیقی برخی وجوه زیبایی‌شناسی سوره مریم از دیدگاه زمخشری و سید قطب

زیبایی به‌مثابه امر خوشایند و سازگار با سرشت و طبع بشر همواره مورد توجه فیلسوفان و اندیشمندان بوده اگرچه پیدایی دانش زیبایی‌شناسی مربوط به سده 18 میلادی است، قرآن‌پژوهان متقدم درخلال بحث درباره اعجاز بیانی قرآن کریم از منظر دانش بلاغت درباره زیبایی قرآن سخن گفته‌اند که مهم‌ترین ایشان جارالله زمخشری (د 538 ق) است که در تفسیر خود بیش از همه به بلاغت قرآن توجه کرده است. سید قطب اما به‌مثابه مفسر قرآن کریم در دوران معاصر با تاثیر از مطالعات ادبی نوین با استفاده از نظریه تصویرپردازی هنری وجوه زیبایی‌شناسی قرآن را مطرح نموده است، هدف از انجام این پژوهش، بررسی روشمند وجوه زیبایی‌شناسی قرآن از دیدگاه دو مفسر قرآن در فاصله زمانی نسبتاً دور از یکدیگر بوده و سوره مریم با توجه به ویژگی‌های ساختاری و مضمونی خاص به‌عنوان میدان و نمونه پژوهش انتخاب گردیده است. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که زمخشری مولفه‌های بلاغی چون تقدیم و تاخیر، تقابل، فصل و وصل، گزینش واژگان متناسب با معنا از جهت دلالت، مفرد یا جمع بودن، تعریف و تنکیر را در سوره مریم بیان کرده است. در مقابل، سید قطب با توجه به نقش عناصر گفت‌وگو، حرکت، سایه‌های واژه و موسیقی در تصویرپردازی صحنه‌های سوره مریم، تاثیر خیال‌پردازی و مجسم‌سازی واژگان در روان مخاطب را نشان داده است. مقایسه دیدگاه این دو مفسر در تبیین وجوه زیبایی‌شناختی سوره مریم نشان می‌دهد، علیرغم تمایز رویکرد ایشان، برخی شباهت‌ها نیز در این میان قابل تشخیص است.

A Comparative Study on Aesthetics of Surat Maryam from the viewpoint of Zamakhshari & seyyed Qutb

Beauty has always been considered by philosophers and scholars as a pleasant and compatible human nature, although the appearance of aesthetic knowledge dates back to the 18th century, ancient Qura’nic scholars have discussed the beauty of the Qur’an from the perspective of rhetoric while discussing the miraculous expression of the Holy Qur’an. Jarullah Zamakhshari (d. 538 AH) is a famous of them who in his commentary has paid the most attention to the rhetoric of the Qur’an. Seyyed Qutb, however, as a commentator on the Holy Quran in modern times, has influenced contemporary literary studies by using the theory of artistic imagery. The purpose of this study is to study the method of Quranic aesthetics from the perspective of two Quranic commentators in a relatively short time. They are far from each other and Surah Maryam has been selected as the field and sample of research according to its special structural and thematic features. This study indicates that Zamakhshari has expressed rhetorical components such as dedication and delay, contrast, separate and linkage, selection of words appropriate to the meaning in terms of signification, singular or plural in Surah Maryam. In contrast, Seyyed Qutb, due to the role of the elements of discourse, movement, shadows of words and music in the imagery of scenes of Surah Maryam, has shown the effect of imagining and embodying words in the audience’s psyche. Comparing the views of these two commentators in explaining the aesthetic aspects of Surah Maryam shows that despite the differences in their approach, some similarities can be identified in the meantime.