ملاحظاتی در باب زبان قرآن: تحلیلی نقشگرا، تبیینی شناختیرده‌شناختی

یکی از بحث‌های عمده و دامنه‌دار در حوزه علوم قرآنی، به مساله زبان قرآن برمی‌گردد. تاکنون مطالعات بی‌شماری در مورد ویژگی‌های زبان قرآن از جنبه‌های گوناگون صورت گرفته‌ است. با وجود این، عمدتاً نتایجِ این مطالعات مبتنی بر تحلیل‌های دقیقِ برآمده از نظریه‌های نوین زبان‌شناختی نیست. ازاین‌رو، پژوهش حاضر، جهت بررسی جنبه‌های معینی از زبان قرآن، با کارکردی دوگانه، نخست، با استفاده از روش توصیفی تحلیلی در چهارچوب زبان‌شناسی نقشگرای نظام‌مند هلیدی و متیسن (2014) به بررسی ساخت وجهی در جریان گفتگوی خداوند متعال و ابلیس در چهار سوره «اعراف»، «حجر»، «اسراء» و «ص» می‌پردازد و سپس، طبق نتایج حاصل از این بررسی، با استفاده از مفهوم شناختیِ سرنمونِ رُش (1978)، سلسله‌مراتب نشان‌داری گرینبرگ (1966) و معیار بسامدِ کاربردِ کرافت (2003)، به تبیین شناختی و رده‌شناختیِ این نتایج در راستای فهم بهتر ویژ‌گی‌های ساختاری زبان قرآن اشاره می‌کند. نتایج عمده پژوهش نشان می‌دهد که زبان قرآن، از همان سازوکارهای رایج و قواعد حاکم بر تعاملات زبان بشر بهره گرفته است و به لحاظ زبان‌شناختی، اساساً زبانی ساده است نه ادبی و خاص.

Remarks on the language of Qur’an; Functional Analysis, Cognitive Typological Explanation

One of the major and longrunning discussions in the field of Quranic sciences refers to the question of the language of Qur’an. So far, numerous studies have been done on the features of the language of Qur’an in various aspects. However, the results of these studies are not based on detailed analyses of modern linguistic theories. Therefore, the present study with a dual function, using a descriptiveanalytic method within the Systemic Functional Linguistics of Halliday and Matthiesson (2014), aims to investigate first the modal structure of the dialogues between God Almighty and Devil in four Suras of A’rāf, Ḥijr, Isrā’ and Ṣād examining certain aspects of the Quranic language and then, according to the results of this study, using the cognitive concept of prototype of Rosch (1978), Greenberg’s markedness hierarchy (1966) and Croft’s frequency criterion (2003) point to a cognitive and typological explanation of these results in order to better understand the structural features of the Quranic language. The main results of the research show that the language of the Qur’an uses the same mechanisms and rules governing the interactions of human language, thus linguistically being a simple, not literary and specific language.