صورت‌بندی مفهوم «محبت» در سنت تفسیر عرفانی با تاکید بر دیدگاه فیض کاشانی

موضوع محبت در ادبیات دینی و عرفانی جایگاه والایی را به خود اختصاص داده است، به‌گونه‌ای که این مقوله افزون بر موقعیت ویژۀ عرفانی‌اش، از ارکان مهم مفاهیم اخلاقی در ادیان ابراهیمی نیز به شمار می‌آید. در تعریف محبت، بین عالمان و اخلاق‌پژوهان اختلاف‌نظر وجود دارد و این اختلاف تا آن حد و اندازه است که برخی تعریف حقیقی آن را اساساً غیرممکن دانسته و بر این باورند محبت زبان حال است نه قال. عارفان مفسر مسلمان با الهام از آموزه‌های قرآنی و روایی، موضوع محبت را در آثار خود مورد بحث قرار داده و در چیستی، ابعاد و آثار آن سخن گفته‌اند. عالِمی نظیر فیض کاشانی، به‌مثابۀ مفسر، محدث و متفکری اخلاق‌پژوه، اولاً با پیروی از سیرۀ گفتاری و عملی معصومان و ثانیاً با تاثیرپذیری از اندیشه‌های برخی عارفان و فیلسوفان همچون غزالی، ابن‌عربی و ملاصدرا، به موضوع محبت در آثار خود عنایت داشته است. در این میان، یکی از فرازهای مهم بحث محبت، در بین چنین عالمانی ازجمله فیض کاشانی رابطۀ آن با معرفت است. این مهم در دیدگاه عارفان نقشی محوری داشته و عارفان با تاسی از آموزه‌های روایی این مقوله را مورد توجه قرار داده‌اند. فیض کاشانی نیز با الهام از احادیثی همانند احادیث موسوم به کنز مخفی و حدیث «قُرب نوافل» و تاثیرپذیری از اندیشۀ عارفان، این رابطه را در تبیین موضوع محبت برجسته دیده است. این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی، رهیافت‌های عرفانی محبت را در نگاه فیض با عنایت به‌مراتب یادشده، مورد بررسی و تحلیل قرار داده است.

Formulating the concept of love in mystical interpretation; Emphasizing the view of Faiḍ Kāshānī

The subject of love (maḥabbat) in religious and mystical literature has been given a high place, so that in addition to its special mystical status, it is also an important base of moral concepts in the Abrahamic religions. There is a difference of opinion between scholars and ethical researchers in the definition of love, and the difference is to such an extent that some of them say that the genuine definition of it is fundamentally impossible and believe that the love is language of ḥāl, not qāl. By Qur’anic and traditional teachings, the islamic mystics exegetes have discussed the subject of love in their works and discussed their nature, dimensions and effects. Faiḍ Kāshānī, as an interpreter, hadith researcher, and thinker of ethics, first of all by following the speech and practice of the infallible Imams and secondly by influencing the thoughts of some mystics and philosophers such as alGhazālī, Ibn Arabī and Mullā Sadrā, had attention to love subject in his books. One of the important issues of the love among such scholars, including Faiḍ Kāshānī, is its relation to knowledge. This has played a central role in the mystics’ view, and the they have pay attention to this issue by follow some of traditional teachings. Faiḍ Kāshānī has also seen this relationship in explaining the theme of love, inspired by traditions such as the tradition of Hidden Treasure (Kenz Makhfī)  and Qurb Nawāfil and the influence of the mystics’ thought. This article, with an descriptive and analytical method, analyzes the mystical approaches of love in view of Faiḍ Kāshānī.