نگرشی تطبیقی بر مفاهیم انسان کامل و کیمیا در حوزۀ عرفان با تکیه بر دیدگاه‌های عرفانی حکمت متعالیه و جابر بن‌ حیان

در اندیشه‌های عرفانی مفهوم انسان کامل و کیمیا ارتباطی تنگاتنگ و همیشگی دارند. هرچند رسیدن به انسان کامل یکی از اهداف عرفان است، اما کیمیا در اغلب دیدگاه‌های عرفانی به‌مثابۀ مسیری برای دستیابی به رمز و راز خلقت تعریف می‌شود که بدون آگاهی از این حقایق حصول انسان کامل میسر نیست. پس کیمیا و کیمیاگر، همچون عارف، هدفی جز تکوین انسان کامل ندارد. البته به‌رغم این ارتباط تنگاتنگ، در مکاتب مختلف عرفانی، شباهت‌ها و تفاوت‌هایی میان، مفاهیم، جایگاه، نحوۀ ارتباط و طریق وصول به کیمیا و انسان کامل مشهود است. بررسی این باورها و توجه به شباهت‌ها و تفاوت‌هایشان ضمن آنکه می‌تواند روشنگر مفاهیم پیچیده و عمیق انسان کامل و کیمیا باشد خود وسیله‌ای برای بررسی چگونگی پیدایش آن‌هاست. در این نوشتار با بررسی اجمالی و تطبیقی دیدگاه‌های عرفانی مختلف در خصوص انسان کامل و کیمیا، به‌ویژه با تکیه بر دیدگاه‌های عرفانی حکمت متعالیه و جابر بن حیان سعی، در آشکارسازی برخی شباهت‌ها و تفاوت‌های موجود در این باورها می­کوشیم. البته در بررسی عرفان صدرایی، به آرای ابن عربی (به‌منزلۀ منبع تفکرات عرفانی در حکمت متعالیه) توجه ویژه شده است.