نظریه تنزیل- تاویل در اندیشه صدرالمتالهین؛ مقدمه‌ای بر فلسفه دینی

دیدگاه صدرالمتالهین درباره پیوند دین و فلسفه در دو مقام پدیداری و فهم قابل رهگیری است. نسبت دین و فلسفه در مقام تنزیل و پدیداری از حیثیات مختلفی نظیر حیث منشا، فاعل‌شناسا، روش، مسایل، زبان و زمان بررسی می‌شود. در این نظریه، دین و فلسفه در اصل روش و مسایل متحدند، اما از جهت مرتبه نسبت به یکدیگر تفاضل دارند. نتیجه این تفاضل در نسبت زبانی و زمانی دین و فلسفه نمایان می‌شود؛ به طوری که، زبان دین علاوه بر اشتمال زبان حکمی از زبانی تنزیلی بهره می‌برد که رقیقه‌ای از زبان حکمت محسوب می‌شود؛ همچنین، با عنایت به تفاضل معرفتی دین نسبت به فلسفه، فیلسوفان برای نیل به حقیقت باید از آموزه‌های انبیا اقتباس کنند و بنابراین، فلسفه زمانی از دین متاخر است. مناسبات دین و فلسفه در مقام فهم نیز عبارت است از روش‌هایی زبانی و باطنی برای نیل به معنای معتبری که الفاظ متون دینی از آن‌ها حکایت می‌کنند. بهره‌گیری از این روش‌ها فلسفه را در جایگاهی قرار می‌دهد که با اقتباسی روش‌مند از آموزه‌های دینی، در عین حفظ گوهر تفلسف، می‌توان آن را به دینی‌بودن متصف کرد.