تاویل هنجارمحور در حکمت متعالیه

تاویل در حوزه معرفت‌شناسی دینی، کلامی، فلسفی و عرفانی از واژه‌های پرکاربرد و پرتاثیر است. حکمای متعالی و عرفای محقق قلمرو تاویل را به حوزه هستی‌شناسی نیز مرتبط دانسته و سرچشمه تاویل در حوزه الفاظ و مفاهیم را در این مبدا مستقر دیده‌اند. بیان ربط این دو حوزه از اهداف مهم حکمای متعالی در تفسیر متون دینی است که پیشاپیش سبب زدودن شبهات نیز می‌شود. برجسته‌سازی مقصود و همگرایی این دانایان در منظور از تاویل شایسته و بیان زیرنهاد آن، همسان‌‌بودن کتاب تدوین و کتاب تکوین در نیاز به کاربرد تاویل برای راهیابی به حقیقت موجودات و تاثیر منحصربه‌فرد نگاه یگانه‌انگار به هستی و فراسو قراردادن آموزه‌های دینی، همانند ظاهر و باطن، از اهم مقاصدی است که در این نوشتار برای شفاف‌سازی فرایند تاویل دنبال می‌‌شود. ‌همچنین، بی‌اساس‌بودن ادعای ظاهرگرایان در نفی مطلق تاویل و اتهام تاویل‌گرایی گزافه‌محور علیه رقیبان خود رهاورد ارزشمند این تبیین است. تاریخ ممتد ظاهرگرایی گواه حملات پرتعصب‌ و مجادلات اشباع از تصلب در برابر اعمال قواعد عقلی و شهودی در فهم مقاصد ژرف ظواهر متون دینی است. دامنه شبهه‌های ظاهرگرایان از منع مطلق تاویل تا تحریف مفهوم و مصداق آن گسترده‌ است، اما ساختار ادبیات متون دینی آن‌ها را به گذر از ظاهر و اراده معنای غیرلغوی و دستور زبانی و کاربرد تاویل ناگزیر کرده ‌است. بیش از همه، حکمت متعالیه آماج اتهامات بی‌اساس این گروه است و ایجاب می‌کند با نگاهی همه‌جانبه در قلمرو لفظ و معنا، و در ساحت کتاب تدوین و تکوین، سیر کاربرد تاویل در سنت و سیره‌ حکمت متعالیه در مواجهه با متون دینی بررسی شود. در این پردازش طرح بدیع حکمت متعالیه یعنی جمع بین بقای الفاظ بر معنای ظاهری و گذر به باطن معنا، در مواجهه با متون دینی محسوس، و کارامدی این روش برای دست‌یابی به ژرفای آموزه‌های خردپرور دینی ملموس است.