حدیث کنز مخفی در آینه حکمت متعالیه

در بسیاری از آثار اندیشمندان مسلمان به حدیث قدسی «کنت کنزاً مخفیاً فاحببت ان اعرف فخلقت الخلق لکی اعرف» اشاره شده است. برخی با دیده تردید یا انکار به سند و محتوای حدیث نگریسته‌اند، اما بسیاری آن را درخور اعتنا دیده و نتایج بسیار از آن استنباط کرده‌اند. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی نحوه نگرش بنیانگذار حکمت متعالیه و برخی از پیروان آن به این حدیث می‌پردازد. ملاصدرا غایت و مطلوب‌بودن خداوند را، برای ذات خویش و دیگر موجودات، به ترتیب با اسامی الهی «اول» و «آخر» تطبیق می‌کند. او کنز مخفی را اشاره به مرتبه احدیت صرف می‌داند و برای تبیین نحوه احتجاب و ظهور در حدیث کنز حق تعالی چهار وجه ذکر می‌کند. ملاصدرا برخلاف جمهور متکلمان اراده خداوند را منبعث از علم او به نظام خیر می‌داند که تابع علم او به ذات خویش است و بر همین اساس، حب ذاتی و عشق ازلی خداوند را سرچشمه اراده او برای آفرینش معرفی می‌کند. همچنین، این حدیث را می‌توان به‌منزله تفسیر آیه «و ما خلقتُ الجنَّ و الانسَ الاّ لیعبدون» (ذاریات: 56) در نظر گرفت که بر اساس آن، عبادت معرفت است و انسان کامل، که جلوه‌گاه بروز همه صفات الهی است، غایت قصوای همه آفرینش خواهد بود.