مبانی فلسفی صدرالمتالهین در مواجهه با تناقض ‌باوری در وحدت وجود

تلاش صدرالمتالهین برای ایجاد آشتی میان فلسفه و عرفان، وی را با دشواری ‌هایی مواجه کرده است که برخی از آنها توسط خود وی مورد توجه قرار گرفته و برخی را می‌توان با توجه به مذاق و مبانی وی کنکاش کرد. یکی از این دشواری‌ها عبارت است از انطباق تجربه عارفانه وحدت وجود با قاعده تناقض. این ادراک حضوری که یگانگی مخلوقات با خالق و در عین حال دوئیت آنها را مدعی است، قاعده منطقی- فلسفی امتناع تناقض را به چالش می‌کشد. هدف این نوشتار پاسخ به این پرسش است که صدرالمتالهین چه راه‌‌‌‌‌‌کاری برای این اشکال داشته است؟ هرچند وی در آثار متاخر خود به وحدت شخصی وجود قائل شده، اما به نظر می‌رسد نظریه وحدت تشکیکی وجود - علی‌رغم عدم تصریح خود ملاصدرا - راه‌حلی از جانب وی برای خروج از این اشکال بوده است. با این‌حال، روش توصیفی و تحلیل انتقادی نگارندگان حاکی از عدم کفایت این نظریه برای حل این تناقض‌نما است. منطق باور نیز نمی‌تواند برای خروج از این اشکال راهگشا باشد. نگارندگان نشان داده‌اند که براساس مبنای صدرالمتالهین در مسئله وجود ذهنی، قاعده امتناع اجتماع متناقضین در عوالم غیرمادی مضیق شده و امکان جمع برخی امور متقابل در آن فراهم می‌باشد و از این رهگذر می‌توان در حل تناقض‌نمای وحدت وجود نیز بهره جست. در مجموع، روشن است که ملاصدرا نه می‌خواسته و نه با توجه به مبانی فکری خود- می‌توانسته تناقض‌باوری و نقض قاعده تناقض را پذیرا باشد.

philosophical foundations of sadr al-motaalehin in the face of belief contradiction in the unity of being

mullā ṣadrā’s attempt to reconcile philosophy and mysticism has faced him with several difficulties, of which some are noticed by him and some could be explained according to his taste and principles. one of the difficulties is the incompatibility of the mystical theory of unity of existence with the law of contradiction. this perception of presence, which claims the oneness of creatures with the creator and at the same time their duality, challenges the logical-philosophical law of noncontradiction.the purpose of this paper is to answer the question of what solution could mullā ṣadrā have for such a problem. although he has emphasized on the theory of personal unity of existence in his late works, it seems that the theory of analogical unity of existence –despite ṣadrā’s lack of clarification– was a solution from his side to get rid of this problem. the authors’ descriptive method and critical analysis, however, indicates the insufficiency of this theory for solving this paradox. the logic of belief, also, cannot be a a solution for this problem. the authors, finally, have shown that on the basis of mullā ṣadrā’s principles in the issue of mental existence, the rule of impossibility of coexistence of two contradictories in immaterial worlds has been narrowed down and the possibility of coexistence of some incommensurable things is available in that arena. this way, he can solve the paradox of the unity of existence. all in all, it is clear that mullā ṣadrā neither wanted nor - –considering his intellectual foundations– was capable of accepting dialetheism and the violation of the law of noncontradiction.