چیستی « شخصیت» و مبانی هستی شناختی و انسان شناختی آن درحکمت متعالیه صدرا

شخصیت که از ریشه یونانی «persona» به معنای نقاب و ماسک اخذ شده است، اصطلاحاً اشاره به ویژگی‌های بیرونی قابل مشاهده رفتارهای افراد و میزان تاثیرگذاری و تطابق خواسته‌ها و انتظارات اجتماعی آنها دارد، اما چون یک مفهوم انتزاعی است تبیین معنای علمی آن دشوار است. به‌دلیل ارائه تعاریف متعدد و مختلف از سوی روان‌شناسان که ریشه در جهان‌بینی و نگرش آنها به ماهیت انسان و شرایط فرهنگی و اجتماعی او دارد، تاکنون توفیقی در ارائه تعریفی واحد و قابل قبول از سوی نظریه‌پردازان شخصیت، حاصل نشده است. در پژوهش حاضر که به روش توصیفی‌‌تحلیلی صورت گرفته است، با جستجو در آثار صدرالمتالهین و با تکیه بر مبانی هستی‌شناختی و انسان‌شناختی وی، تلاش شده است معنای «شخصیت» در حکمت متعالیه استنباط گردد. یافته‌های پژوهش حکایت از این دارد که همه افراد انسان فطرت واحد اما شخصیت‌های متفاوتی دارند. طبیعت و فطرت واحد داشتن به معنای مستوی‌الخلقه بودن آنهاست، اما «شخصیت» همان «شاکله وجودی» است که بر مجموعه‌ای از صفات طبیعی و اکتسابی ویژه هر فرد اطلاق می‌شود که تعیین‌کننده خط‌مشی او در زندگی است. کمالات اکتسابی که بر اساس افکار و اعمال حسنه یا سیئه و تحت تاثیر عوامل محیطی و تربیتی و وراثتی، شکل‌دهنده ساختار وجودی انسان می‌گردد و رفتار وی تابع و هماهنگ با همین شخصیت اوست. بر اساس اندیشه صدرایی، همانگونه که بر مبنای حرکت جوهری، وجود انسان دائماً در جریان و تحوّل است، خویشتن شکل‌گرفته او نیز همانند رودخانه سیالی است که شکل و موجودیت کلی آن ثابت است اما همواره در سیر استکمالی خود، در جریان و تحول است.

The Nature of “Personality” and its Ontological and Anthropological Basis, According to Transcendent Philosophy

Personality, taken from the Greek word “persona” means mask, refers to visible exterior characteristics of people, the impressive level, demands compliance and their social expectations. But as it is an abstract concept, not only explaining it scientifically is difficult, but also due to different given definitions by a number of psychologists which rooted in their worldview and their attitude to human, culture and social conditions, they could not provide an acceptable and single definition concerning the personality. In the present study, which is a descriptive one, by looking at the works of Mulla Sadra and relying his ontology and anthropology, we try to find the nature of character. The results suggest that all human beings have a same essence while their characters are deferent. Having a same inherence in all human beings means they are same in creation but “personality” is same as “existence configuration” on a set of inherent and acquired attributes which is specific for each person and determines each person’s path in life. Personality consists of an individual’s acquired virtues based on good or evil thoughts and deeds and affected by environmental, training and genetic factors, secondary natures and good and evil traits which takes shape in each individual and each one’s behavior is subordinated by this shaped and consistent personality.