نسبت خیال با عمل در فلسفه ملاصدرا

بررسی رابطه خیال با عمل و تبیینِ نقش و چگونگی دخالتِ خیال در حوزه عمل آدمی، هدف نوشتار حاضر است. چیستی خیال، ماهیت عمل و نسبتی که خیال با عمل دارد، سه پرسش اصلیِ پژوهش حاضر هستند که با روش تحلیل و استنتاج به تبیین آنها پرداخته شده است. نگهداریِ صورتها پس از ادراک حسیِ پدیده ها (مصوره)، تصرف در صورتهای مخزون (متصرفه) و تبدیلِ صورتهای ادراکی(متخیله، متفکره)، کارکردهایِ اصلی خیال در حوزه فعالیتهایِ ادراکی و تحریکی نفس  هستند. از نظر ملاصدرا همان‌طور که یک شیء خارجی امکان حضور در نفس را ندارد و لازم است صورتی از آن (حسی و خیالی) در نفس، وجود پیدا کند؛ حقیقت هر عمل نیز همان صورتِ نفسانیِ عمل است که قابلیت ارتباط و اتحاد با نفس را دارد و حرکت اعضاء و جوارحِ بدن، صرفاً مقدمه ای برای وجود یافتنِ آن صورت در نفس است. از نظر او عمل می تواند جسمانی یا غیرجسمانی باشد که البته خیال در هر دو، یعنی هم در انجامِ عمل بدنی و هم در تحققِ اعمالِ غیرجسمانی، دخالتی تام و موثر دارد. ملاصدرا خیال را منشا اراده برای عمل، مبدا اعمالِ باطنیِ نفس و نوعی عملِ مستقل برای نفس می ‌داند.

The Relationship between Imagination and Act in the Philosophy of Mulla Sadra

The purpose of the present paper is to investigate the relation between the imagination or fantasy and the act, and to explain the role and the mechanism of the involvement of imagination in the field of human act. The essence of the imagination, the nature of the act and the relation between the imagination and the act, are three main questions of the present research. To explain the subject, it was used an analytical and inferential method. Preserving the forms after sensory perception of phenomena (formgiver), capturing the preserved forms (faculty of disposal) and transforming the perceptual forms (imaginal faculty, meditator) are of the main functions of the imagination in the field of cognitive and stimulating activities of the self. For Mulla Sadra, as an external object cannot be present in the soul and it is necessary to be presented a form of it (sensual and imaginary) in the soul, the reality of the act is also the same sensual form of the act, which has the ability to communicate to and unite with the soul, and the movement of the limbs and organs are merely an introduction to the creation of that form in the soul. In his view, the act can be either physical or nonphysical and of course, the imagination is involved entirely and effectively in both of them, i.e. both in physical activity and in the realization of nonphysical acts. Mulla Sadra considers the imagination as the source of the will to act, the origin of the inner actions of the soul, and a kind of independent act of the self.