چگونگی امکان معرفت از دیدگاه علامه طباطبایی و کانت

کانت فیلسوف شهیر آلمانی در کتاب دوران سازش، نقد عقل محض، کوشیده است شرایط امکان معرفت کلی و ضروری را به‌دست دهد و بدین وسیله مرزهای دانستن را مشخص کند. از نظر کانت، حکم تالیفی پیشینی تنها زمانی امکان می‌پذیرد که صورت‌های محض زمان و مکان تمثلات داده‌شده را متعین کنند. او تلاش می‌کند نشان دهد که شرط حکم تجربی عینی، اطلاق صورت‌های محض فاهمه یا مقولات بر شهودهایی است که به تعینات زمانی و مکانی متعین شده‌اند. از دیدگاه او، همۀ شرط‌های شناخت، خود نیز مشروط به وحدت استعلایی ادراک نفسانی‌اند. من استعلایی کانت و تبیین او از شرایط امکان شناخت، دست­مایه­ای برای مقایسه دیدگاه او با آموزۀ معرفت حضوری و نظریۀ نحوۀ پیدایش کثرت در ادراکات، در دستگاه فلسفی علامه طباطبایی در اختیار می‌نهد. علامه شرط امکان هر گونه دانستن، حتی دانش حصولی را وابسته به حضور معلوم نزد نفس فاعل شناسا می‌داند، به‌گونه‌ای که میان آنها اتحاد و اتصال وجودی برقرار شود. او نخستین فیلسوف در سنت حکمت اسلامی است که تبیینی خلاقانه از پیدایش کثرت در ادراکات به‌دست می­­­دهد. توصیف و تفسیر سازوکار معرفت‌شناختی امکان شناخت در دو دستگاه فکری کانت و علامه، مسئله‌ای است که این مقاله درصدد توضیح آن است.

Tabatabai and Kant on How Knowledge is Possible

Kant, the famous German philosopher, has tried in his Landmark book, Critique of Pure Reason, to give the conditions of possibility of universal and necessary knowledge and thereby specify bounds of understanding. Synthetic a priori judgment is possible, on Kant’s viewpoint, only if the pure forms of time and space determine given representations. He tries to show that the pure forms of understanding or the categories must be applied to intuitions which determined by time and space, as a condition of the objective experimental judgment. On his viewpoint, all conditions of recognition are also conditioned by the transcendental unity of subjective perception. Kant’s transcendental ego and his explanation for the conditions of possibility of knowledge give a reason to compare with the doctrine of intuitive knowledge and theory of the appearance of perceptual plurality in the philosophical system of Allameh Tabatabaei. He considers the condition for any knowledge to be present to subject, so that there is ontological unity and connection. He is the first philosopher in the Islamic Philosophy tradition who gives a creative explanation for the appearance. This article aims to describe and interpret the mechanism of possibility of knowledge in two philosophical systems of Allameh Tabatabaei and Kant.