«تقابل عقلانیت و خرافه‌گرایی در مسیر توسعه‌یافتگی» با تاکید بر ایران دوره قاجار

یکی از علل توسعه‌نیافتگی ایران در دوره قاجار تقابل عقلانیت و خرافه گرایی در جامعه ایران بوده است. درواقع، خرافه چنان در حیات سیاسی و اجتماعی ایران ریشه دوانده بود که هم فرهنگ جمعی و هم تصمیمات سیاسی ایران در آن دوران از آن متاثر شده بود تا آنجا که در دوران شاهان قاجار، به‌ویژه ناصرالدین‌شاه، مظفرالدین شاه و محمدعلی شاه به‌جای کاربست خرد، اندیشه و علم، برای حل مشکلات دست به دامان انواع خرافات می‌شدند. این مقاله به بررسی تاثیر خرافه‌گرایی به‌مثابه پدیده‌ای عقل‌ستیز بر توسعه‌نیافتگی ایران در مقطع زمانی مزبور می‌پردازد و با روش‌شناسی کیفی و به روش تحلیلی توصیفی و از مسیر جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای در پی پاسخ به این پرسش است که «فرهنگ خرافه‌گرا چگونه موجب توسعه‌نیافتگی ایران دوره قاجار شده است؟». مقاله این فرضیه را به آزمون می‌گذارد که «فرهنگ خرافه‌گرا» از رهگذر تقابل در عین همزیستی با «عقلانیت» در دوره قاجاریه به «استبداد فکری» و به‌تبع آن نیز «استبداد سیاسی» انجامید و وضعیت گفتمانی حاصل از این تقابل فکری و عملی منجر به بازتولید چرخه‌ای شد که در یک‌سوی آن فرهنگ خرافه‌گرا و در سوی دیگر آن استبداد سیاسی قرار داشت، به‌گونه‌ای که هر یکدیگری را در این چرخه تولید/ بازتولید و تقویت می‌کرد و بدین ترتیب موجب توسعه‌نیافتگی ایران در عهد قاجار شد.

Confrontation between Rationality and Superstition in the Process of Development: with an Emphasis on Iran in the Qajar ٍٍEra

One of the causes of the underdevelopment of Iran during Qajar period was the conflict between rationality and superstition in the Iranian society. In fact, the superstition was so ingrained in the political and social life of Iran that the collective culture and political decisions of that era had been affected to the point that under the Qajar Kings, especially Naser adDin Shah, Muzaffarad Din Shah and Mohammad Ali Shah, they had resorted to all kinds of superstitions for solving the problems instead of taking into consideration the wisdom, thought and science. This article discusses the impact of the superstition as an irrational phenomenon on the underdevelopment of Iran during the aforementioned period with a qualitative and causal methodology as well as descriptive and analytical method and through collecting the library data in order to answer to the question that &what was the role of superstitious culture on the political underdevelopment of Iran during the Qajar period?& The authors test the hypothesis that through superstitious culture which opposed rationality but coexisted with it in the Qajar period, led to the &intellectual despotism& and thereby the &political tyranny&. The discourse status resulted from this intellectual and practical confrontation led to the reproduction of a cycle containing superstitious culture and political tyranny which each of them was producing/reproducing and reinforcing another in this cycle leading to underdevelopment in Qajar era.