نگاهی به خودشرق‌شناسی در ایران مدرن: «خلقیات ما ایرانیان» سید محمدعلی جمال‌زاده

سید محمدعلی جمال‌‌زاده را یکی از سه بنیان‌‌گذار اصلی ادبیات داستانی معاصر فارسی می‌‌دانند. با این حال، بخشی از شهرت وی مدیون کتابی است که در سال 1345 از او چاپ شده، به نام «خلقیات ما ایرانیان». در این کتاب جمال‌‌زاده به مثابه یک طبیب در پی شناخت درد جامعۀ ایران است، دردی که مانع ترقی و علت‌‌العلل عقب‌‌ماندگی ما بوده است. درد یا همان عامل بیماری، فسادی است به نام خلقیات ما ایرانیان؛ یعنی ما به دلیل برخی خلقیات و روحیاتمان است که پیشرفت نمی‌‌کنیم و اولین قدم در راه ترقی و سعادت، تغییر خلق و خوی‌‌مان است.چه چیز به جمال‌‌زاده اجازه می‌‌دهد که خلقیاتی، غالباً منفی و گاهی به شدت تحقیرکننده، را چنین بی‌‌پروا به ایرانیان نسبت دهد یا از قول دیگران نقل کند. ادوارد سعید آن را خودشرق‌‌شناسی یا خودشرقی‌‌کردن می‌‌نامد. سعید بر این باور است که شرق‌‌شناسی نه فقط یک رشتۀ علمی، بلکه همچنین گفتمانی زمینه‌‌ساز و تسهیل‌‌گر استعمار شرق و همچنین به‌‌کلی ایجاد کنندۀ شرق است. و اما خودشرق‌‌شناسی یا خودشرقی‌‌کردن عبارت است از همکاری اندیشمندان شرقی در پروژۀ شرق‌‌شناسی. بنابراین، هدف این مقاله عبارت است از محک زدن کتاب خلقیات ما ایرانیان با مشخصه‌‌های شرق‌‌شناسی و خودشرق‌‌شناسی.