عاملیت‌های نامتجانس در جامعه‌شناسیِ بیش‌ازانسان؛ واکاوی جایگاه عاملیت در رویکردهای بیش‌ازانسان در جامعه شناسی، با تاکید بر نظریه کنشگر-شبکه

یکی از مباحث بسیار محبوب و شناخته‌شده در ادبیات جامعه‌شناسی نوین، رویکردهایی هستند که تحت عنوان بیش‌ازانسان مطرح شده‌اند. گستره‌ی این دیدگاه‌ها بسیار وسیع هستند؛ از جامعه‌شناسی کلاسیک گابریل تارد و مونادولوژی او و نظریات دولوز و گتاری پیرامون اتصال و هم‌پیوندی امور در جامعه، تا سلسله نظریات و رویکردهایی با عنوان مادیگرایان جدید که توسط کسانی ازجمله هاراوی، باراد، برایدویتی و جان بنت نمایندگی می‌شوند، و در نهایت برخی از رویکردهای حیطه علم‌‌وفن‌آوری و به‌طورویژه نظریه کنشگر شبکه، که مطرح‌ترین چهره آن برونو لاتور است، همگی را می‌توان در ذیل این رویکرد قرار داد. چیزی که تمامی این رویکردها را به‌هم نزدیک کرده است، گریز از عاملیت‌بخشیِ صرفاانسانی و نیل و میل به‌سوی ارایه‌ی عاملیت‌های نامتجانس است که کنشگری در جامعه را محدود به انسان نمی‌دانند و هم‌چنین همگی از دوگانگی‌هایی چون سوژه و ابژه، انسان و طبیعت، ساختار و عاملیت و... می‌گریزند. اما منظور از عاملیت‌های نامتجانس چیست؟ پس از واکاوی مهم‌ترین ابعاد این رویکردها، که با روش مطالعات اسنادی صورت گرفت، درنهایت با ارایه مدلی مفهومی، سعی می‌شود به این پرسش پاسخ داده شود. در میان اشتراکاتی که پیرامون مفهوم و چیستی عاملیت در تمامی این رویکردها می‌توان برشمرد، تجانس و چند وجهی بودن مهم‌ترین ویژگی آن است.

heterogeneous agencies in more-than-human sociology;analysis the place of agency in approaches of more-than-human sociology by focusing on actor-network theory

one of the popular and well known discussions in the literature of new sociology is a group of approaches known and presented as “more than human”. these approaches include many theories and attitudes, from classic sociology of gabriel tarde, and his theory as monadology, and deleuze guattari’s approach related to assemblage and relation and connection of everything in society, to some approaches as “new materialism’, which were explained by harway, barad, braidotti, benet, and finally to some approaches in sts particularly actor network theory, which its most well known character is bruno latour. what made all these approaches close to each other is avoiding of recognizing agency just for humans, and their desire to distribute agencies over heterogeneous actors and entities. what does agencies and heterogeneous agencies really mean in these approaches? analyzing the most important more than human theories and approaches, this paper tries to clear the meaning of this concept presenting a conceptual model.