سیمای جامعۀ ایرانی در آیینۀ دیوان حافظ

برای آن‌که بتوانیم ایرانی آباد، آزاد و شاد بسازیم، لازم است که درک کاملاً درست و واقع‌بینانه‌ای از گذشتۀ خود داشته باشیم. برای این منظور لازم است در کنار استفاده از منابعی که مورخان و جامعه‌شناسان فراهم می‌آورند، از منابعی دیگر، مانند متون ادبی و هنری نیز بهره بگیریم. به نظر می‌رسد که این قبیل متون از بهترین و قابل اعتمادترین منابع برای شناختن جامعۀ ایرانی هستند؛ زیراکه این منابع غالباً فرمایشی و سفارشی نیستند. افزون بر این، شاهکارهای ادبی و هنری نوعاً در حالتی از ناهوشیاری پدید می‌آیند و در این حالت شاعر یا نویسنده از سلطۀ نقاب‌ها و نفاق‌ها رهایی می‌یابد و سخنگوی ناخودآگاهِ خود و قوم خود می‌شود؛ به همین سبب به نظر می‌رسد متون هنری و ادبی دارای دلالت‌های جامعه‌شناختیِ ارزشمندی هستند و می‌توانند یافته‌های مورخان و جامعه‌شناسان را اصلاح یا تکمیل کنند. بی‌گمان دیوان حافظ، از جمله متونی است که در قلۀ میراثِ ادبیِ کشور ما قرار دارند. دیوان حافظ گذشته از اشارات مستقیمی که به عناصر فرهنگی و اجتماعی ما دارد، از حیث ساختاری نیز به شکلی حیرت‌آور آینۀ ایران است. در این مقاله با بررسی سه موضوع مهم، یعنی 1) ساختار شعر حافظ، 2) زبانِ حافظ و 3) انشقاق فرهنگی معلوم می‌شود که دیوان حافظ آیینه‌ای زلال است که می‌توان سیمای ایران و ایرانی را در آن به روشنی دید و باور پیدا کرد که مطالعۀ حافظ درواقع یعنی مطالعۀ ایران.

The image of Iranian society in the mirror of Hafez’s poetry

In order to be able to build a prosperous, free and happy Iran, we need to have a completely correct and realistic understanding of our past. For this purpose, in addition to using the sources provided by historians and sociologists, it is necessary to use other sources, such as literary and artistic texts. Such texts seem to be one of the best and most reliable sources for understanding the Iranian society; Because these resources are often not customized. Moreover, literary and artistic masterpieces typically arise in a state of unconsciousness, in which the poet or writer frees himself from the domination of masks and hypocrisy and becomes the unconscious spokesman of himself and his people; For this reason, artistic and literary texts seem to have valuable sociological implications and can modify or supplement the findings of historians and sociologists. Undoubtedly, Hafez’s Divan is one of the texts that are in the peak of our country’s literary heritage. Apart from its direct references to our cultural and social elements, Hafez’s Divan is also structurally a mirror of Iran. In this article, by examining three important issues, namely 1) the structure of Hafez’s poetry, 2) Hafez’s language, and 3) cultural schism, it becomes clear that Hafez’s divan is a clear mirror in which the image of Iran and Iranians can be clearly seen and believed. Hafez’s study actually means the study of Iran.