بررسی محتوا و ترکیبات تشکیل‌دهنده اسانس برخی اکسشن‌های مختلف گیاه سدابی جنوبی (haplophyllum tuberculatum) در مراحل مختلف فنولوژیکی

گیاه سدابی جنوبی (haplophyllum tuberculatum) از گیاهان‌ دارویی با ارزش و حاوی ترکیبات شیمیایی گوناگون بوده که دارای مصارف مختلف دارویی و صنعتی است و در رویشگاه‌های مختلفی از ایران از جمله جنوب و غرب ایران رویش دارد. در پژوهش حاضر، اثر برخی فاکتورهای اکولوژیکی و فیزیوگرافی رویشگاه بر ترکیبات شیمیایی موجود در اسانس و بازده اسانس در مراحل مختلف فنولوژی (رویشی و گلدهی) و در رویشگاه‌های مرتعی واقع در جنوب غرب ایران مورد بررسی قرار گرفت که برخی از این ترکیبات برای اولین بار گزارش می‌شود. جهت بررسی مواد تشکیل‌ دهنده اسانس، اندام هوایی گیاه در مراحل مختلف فنولوژی به طور جداگانه جمع‌آوری و در شرایط سایه خشک گردید. اسانس‌گیری توسط دستگاه کلونجر انجام شد. با استفاده از دستگاه‌های کروماتوگرافی گازی و کروماتوگرافی گازی متصل شده به طیف سنج جرمی (gc/ms)، ترکیبات شیمیایی اسانس تفکیک و شناسایی شدند. جهت تعیین ارتباط شباهت بین برخی عوامل محیطی و اسانس گونه‌ها از روش تجزیه مولفه‌های اصلی (pca) و آنالیز خوشه‌ای به روش wards استفاده شد. متغیرهای مورد استفاده شامل برخی ویژگی‌های خاک، اقلیم، ارتفاع و ترکیبات اسانس در مناطق مختلف است. بر اساس نتایج مجموعاً 38 نوع ترکیب شیمیایی آلی از اسانس گیاه در استان‌های خوزستان، بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد در مراحل مختلف فنولوژیک شناسایی شد. نتایج تجزیه مولفه‌های اصلی نشان داد ترکیب بتافلاندرن تحت تاثیر میزان ماده آلی خاک و ترکیب بورنیل استات تحت تاثیر عامل دمایی و روزهای یخبندان می‌باشد. مهمترین ترکیبات عمده اسانس شامل پی سیمن، بتافلاندرن، لینانول، بورنیل استات، ان هگزادکانوئیک اسید، (ای)نه‌اکتادکانوئیک اسید و ان‌پنتاکوزان شناسایی شدند. بیشترین درصد بازده اسانس مربوط به مرحله رویشی و در منطقه گچساران بود. ترکیبات آلی در مراحل زایشی بیشتر از مرحله رویشی بود و درصد ترکیبات عمده شناسایی شده اسانس تفاوت‌های معنی‌داری در رویشگاه‌های مختلف نشان دادند. با توجه به نتایج مناسبترین مناطق رویشگاهی با بازده و کیفیت اسانس به ترتیب در منطقه گچساران و رامهرمز است و عوامل محیطی نظیر ماده آلی خاک و تنش دمایی در ترکیبات اسانس نقش مهمی در مناطق مورد مطالعه دارند. لذا این دو رویشگاه به عنوان رویشگاه‌های با شرایط رویشی مناسب تر می تواند معرفی و برای انتخاب اکوتیپ های برتر و همچنین در برنامه‌های مدیریتی و اصلاح و تولیدات گیاهی استفاده شوند.

effect of some environmental factors and phenological stages on the essential oil performance and chemical compounds of the medicinal plant of haplophyllum tuberculatum (forssk.) a. juss. in the southwest of iran

haplophyllum tuberculatum is a valuable medicinal plant containing various chemical compounds that have various medicinal and industrial uses. it grows in the habitats of iran, including the south and west of iran. in this research, the impact of some soil and climate factors was evaluated on the performance and chemical compounds in essential oils in different phenological stages. some of these compounds were reported for the first time. in order to determine the constituents of the essential oil, the aerial parts of the plant were specifically collected at different stages of the phenology and dried under environmental conditions. the variables used include soil, climate, physiography and essential oil compounds in different regions. a total of 38 types of chemical compounds of plant essential oil were identified in khuzestan, bushehr and kohgiluyeh provinces and were identified in different phenological stages. the results of pca showed that the composition of β-phellandrene and bornyl acetate were influenced by the organic matter and number of frost days. the most important components of the essential oil were identified as p-simene, beta-phlandrene, linanol, bornyl acetate, n-hexadecanoic acid, (e) 9-octadecanoic acid and n-pentacosane. a total of 38 types of chemical compounds of plant essential oil were identified in the habitats and were identified in different phenological stages. the results showed that the highest percentage of essential oil yield was related to the vegetative stage and in gachsaran region. amount of organic compounds were higher in the vegetative stage compared to the flowering stage, and the percentage of major compounds showed significant differences in different habitats and was higher in the flowering stage. according to the results, the most suitable habitats with the highest yield and quality of essential oil are in the gachsaran and ramhormoz regions, respectively, and environmental factors such as soil organic matter and temperature stress play an important role in the composition of essential oils in the habitats, which can be used to select suitable habitats and ecotypes for managing exploitation, plant breeding and production.