اثر کودهای آلی و شیمیایی بر عملکرد اسانس و ترکیبات تشکیل‌ دهنده آن در گیاه مرزه سنبله‌ای (satureja spicigera jamzad) در اصفهان

مدیریت تغذیه عاملی مهم در موفقیت کشت گیاهان دارویی بوده که منجر به بهبود عملکرد کمی و کیفی آن‏ها می‏گردد. در این راستا آزمایشی در قالب طرح بلوک‏های کاملاً تصادفی با هشت تیمار و سه تکرار به مدت سه سال روی گیاه دارویی مرزه سنبله‏ای (satureja. spicigera jamzad) انجام شد. تیمارهای مورد بررسی شامل، نسبت‏های مختلفی از کودهای شیمیایی npk (50 کیلوگرم در هکتار نیتروژن+ 25 کیلوگرم در هکتار پتاسیم+ 25 کیلوگرم در هکتار فسفر)، کود گاوی پوسیده (30 و 60 تن در هکتار)، ورمی کمپوست (5 تن در هکتار) و نیز ترکیبی از نسبت‏های مختلف کودهای شیمیایی و آلی در مقایسه با تیمار شاهد بود. اندام هوایی گیاهان در مرحله 50 درصد گلدهی برداشت و پس از خشک شدن با استفاده از روش تقطیر با آب و دستگاه کلونجر اسانس‏گیری گردید. شناسایی ترکیب‏های اسانس‏ با استفاده از دستگاه‏های کروماتوگرافی گازی (gc) و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف‏سنج جرمی (gc/ms) انجام شد. بر اساس نتایج بدست آمده حداکثر درصد و عملکرد اسانس در این گونه در سال سوم آزمایش و به ترتیب معادل 2.96 درصد و 58.02 کیلوگرم در هکتار بود. طبق نتایج حاصل از سال‏های آزمایش مشخص شد که تیمار تلفیقی 50 کیلوگرم در هکتار ازت، 25 کیلوگرم در هکتار فسفر و 25 کیلوگرم در هکتار پتاسیم به همراه 5 تن در هکتار ورمی کمپوست سال سوم، بیشترین عملکرد اسانس را به خود اختصاص داد. 13 ترکیب در اسانس گیاه تشخیص داده شد که سه ترکیب تیمول (56.2-26.14 درصد)، گاماترپینن (30.95-12.8 درصد) و پاراسیمن (16.85-7.2 درصد) با مجموع بیش از 97 درصد حجم اسانس، بیشترین مقدار را داشتند. بر اساس نتایج تحقیق، عملکرد کیفی اسانس این گونه کمتر تحت تاثیر تیمارهای حاصلخیزی خاک قرار گرفت اما عملکرد کمی اسانس تحت تاثیر تغذیه تلفیقی افزایش معنی‏داری داشت که به طور غیرمستقیم باعث افزایش عملکرد کیفی اسانس نیز می‏گردد. همچنین، استفاده از کود آلی ورمی کمپوست به همراه کودهای شیمیایی جهت افزایش عملکرد اسانس این گیاه توصیه می‏شود.

A study the effects of organic and chemical fertilizers on oil yield and essential oil components in Satureja spicigera Jamzad in Isfahan

Plant nutrition management is an important factor in the success of cultivation of medicinal plants, which leads to the improvement of quantitative and qualitative yield. Therefore an experiment was conducted as a randomized complete block design with three replications and 8 nutritional treatments during three growing seasons on Satureja. spicigera Jamzad.The treatments included different levels of chemical fertilizers (N50P25K25), different levels of organic fertilizers (Cow Manure30, Cow Manure60 and 5 ton/ha Vermi-compost) and combination of chemical and organic fertilizers (N50P25K25+ Cow Manure30, N50P25K25+ Cow Manure60, N50P25K25+ 5 ton/ha Vermi-compost). These treatments were compared with the control. The aerial parts of plants were harvested at 50% flowering stage and after drying, the essential oil was extracted using water distillation and Clevenger apparatus. Essential compounds were identified using gas chromatography (GC) and gas chromatography-mass spectrometry (GC / MS). According to the results, the maximum essential oil percentage and oil yeild in S. spicigera was 2.96% and 58.02 kg/ha during the second year. Based on the results of the experimental years, the highest oil yield was observed in the combined treatment of 50 kg/ha nitrogen, 25 kg/ha of phosphorus and 25 kg/ha of potash plus 5 tons per hectare of vermicompost, in the third year. During the experimental years, 13 compounds were observed in S. spicigera so that dominant compositions were thymol (26.14-56.15%), g-terpinene (12.83-30.95%) and p-cymen (7.24-16.85%) with a total of more than 97%, had the highest amount. According to the results, the qualitative yield of essential oil of plant was less affected by soil fertility treatments, whereas the quantitative yield of essential oil had a significant increase so that indirectly increased the qualitative yield of essential oil. Also, it could be recommended the use of vermicompost along with the chemical and biological fertilizers to increase the essential oil yield of Satureja spicigera.