ارزیابی تحمل کم‌آبی تعدادی از مرزه‌های بومی ایران با استفاده از شاخص‌های تحمل تنش

شناسایی گیاهان مقاوم به کم‌آبی که دارای بازده اقتصادی بالایی نیز باشند، می‌تواند موجب افزایش بهره‌وری تولید در شرایط دیم باشد. مرزه (satureja sp.) از گیاهان دارویی پرکاربرد خانواده نعناع (lamiaceae) است که تنوع گونه‌ای زیادی دارد. در این پژوهش عملکرد ماده خشک، محتوی اسانس و تحمل تنش کم‌آبی پنج گونه مرزه بومی ایران شامل satureja bachtiarica bunge.، satureja sahendica bornm.، satureja spicigera (k.koch) boiss.، satureja macrantha c.a. mey و satureja mutica fisch. and c.a.mey. تحت شرایط دیم و آبی استان کردستان (سنندج) بر اساس شاخص‌های تحمل تنش به‌صورت کرت خرد شده در قالب طرح بلوک کاملاً تصادفی در سال 1397 در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کردستان مورد ارزیابی قرار گرفت. بوته‌ها در مرحله گلدهی برداشت شدند و اسانس‌گیری از آن‌ها توسط دستگاه کلونجر به مدت سه ساعت انجام گرفت. نتایج نشان داد که تیمار آبیاری تنها روی ماده خشک تاثیر معنی‌داری داشت و اثر متقابل گونه و تیمار آبیاری تنها روی محتوی اسانس تاثیر معنی‌داری گذاشت. ولی هر دو صفت مذکور تحت تاثیر معنی‌دار نوع گونه قرار گرفتند. بیش‌ترین میزان اسانس (2.12 درصد) و کم‌ترین میزان اسانس (0.48 درصد) به ترتیب متعلق به گونه‌های s. mutica و s. macrantha تحت شرایط دیم بود. بیشترین عملکرد ماده خشک به ازای تک بوته (482.72 گرم) از گونه‌ s. spicigera و کمترین میزان آن (44.4 گرم) از گونه s. sahendica بدست آمد. بر اساس نتایج تجزیه عاملی و همبستگی‌ها، شاخص‌های mp، gmp، sti و ham برترین شاخص‌ها جهت شناسایی گونه‌ متحمل به شرایط دیم شناخته شدند و براساس شاخص‌های مذکور، گونه‌ s. spicigera متحمل‌ترین و مناسب‌ترین گونه جهت کشت تحت شرایط دیم استان کردستان تشخیص داده شد.

Assessment of water deficit tolerance in some of Iranian native Satureja species using stress tolerance indices

Identification of water deficit tolerance plants with a high economic efficiency can led to increase in production under rainfed conditions. Satureja is one of the most widely used medicinal plants belonged to Lamiaceae family which has high species diversity. In this research, dry matter yield, essential oil content and water deficit tolerance in some of Iranian native Satureja species including Satureja bachtiarica Bunge, Satureja sahendica Bornm., Satureja spicigera (K.Koch) Boiss., Satureja macrantha C.A. Mey. and Satureja mutica Fisch. C.A.Mey. were evaluated under irrigated and rainfed conditions using stress tolerance indices as split plots based on RCB design in 2018, at Kurdistan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center. Plants were harvested in flowering stage and essential oil was extracted using Clevenger apparatus for three hours. Results indicated that irrigation treatment had significant effect only on dry matter yield. Interaction effect of species and irrigation treatment was significant only on essential oil content, but both mentioned traits were affected by species type. The highest (2.12 %) and the lowest (0.48 %) essential oil content were belonged to S. mutica and S. macrantha species under rainfed condition, respectively. The highest (482.72 g) and the lowest (44.4 g) dry matter yield per plant were obtained from S. spicigera and S. sahendica species, respectively. Based on factor analysis and correlation results, MP, GMP, STI and HAM indices were considered the best indices for identification of tolerant species to rainfed condition and based on mentioned indices, S. spicigera was identified the most tolerable and suitable species for cultivating under rainfed condition of Kurdistan province.